Bên cạnh báo cáo của các cơ quan tư pháp, Dự thảo Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến là nội dung mới nhận được rất nhiều ý kiến góp ý của đại biểu Quốc hội trong phiên thảo luận sáng 24/10. Nhiều đại biểu ủng hộ, song không ít người lưu ý cần nghiên cứu thận trọng vì việc này liên quan đến quyền con người, quyền công dân.
Thận trọng vì liên quan quyền con người
Góp ý vào đề xuất xét xử trực tuyến, đại biểu Lê Thanh Hoàn (Thanh Hóa) dẫn chứng hình thức này đã được áp dụng ở nhiều quốc gia như Hàn Quốc, Nga, Đức... Trung Quốc tháng 12/2019 bắt đầu cho phép thí điểm xử trực tuyến trong 2 năm với vụ án dân sự.
Song theo ông, các nước xét xử trực tuyến rất thận trọng, phù hợp với tình hình thực tế, kinh tế xã hội và trên cơ sở pháp lý rõ ràng.
 |
| Đại biểu Lê Thanh Hoàn (Thanh Hóa). Ảnh: Quốc hội. |
Song ở Việt Nam, luật chưa có quy định xét xử trực tuyến mà chỉ có xét xử trực tiếp tại phòng xử án. “Đây là vấn đề liên quan đến Hiến pháp, quyền con người, quyền công dân. Vì vậy cần nghiên cứu thận trọng”, ông Hoàn nêu quan điểm.
Đại biểu Hoàn cho rằng chỉ nên ban hành nghị quyết thí điểm xét xử trực tuyến trong vòng 3 năm, lựa chọn một số vụ án hình sự ít nghiêm trọng, chứng cứ rõ ràng hay vụ án dân sự, hành chính có tình tiết rõ ràng để xử. Việc thí điểm chỉ nên lựa chọn một số tỉnh, thành có đủ điều kiện, tránh dàn trải.
Đại biểu Đỗ Thị Việt Hà (Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Bắc Giang) cho rằng trong bối cảnh đại dịch Covid-19, tổ chức phiên tòa trực tuyến sẽ bảo đảm xét xử bình thường của tòa án, kịp thời bảo vệ quyền con người của bị cáo, quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Là địa phương đầu tiên trong cả nước có dịch Covid-19 bùng phát tại khu công nghiệp, bà Hà cho biết ngành tòa án Bắc Giang gặp rất nhiều trở ngại, hoạt động xét xử phải dừng lại.
Đến nay, TAND tỉnh đã tổ chức phiên tòa hình sự, rút kinh nghiệm theo hình thức trực tuyến đến 11 điểm cầu trên địa bàn toàn tỉnh. Đây là phiên tòa trực tuyến đầu tiên được địa phương tổ chức và đã thành công.
Nữ đại biểu ủng hộ quy định chỉ tổ chức phiên tòa trực tuyến với một số vụ với căn cứ, điều kiện cụ thể, chặt chẽ; có tính chất, tình tiết đơn giản và tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ đã rõ ràng.
 |
| Đại biểu Hoàng Đức Thắng (đoàn Quảng Trị). Ảnh: Quốc hội. |
Đại biểu Hoàng Đức Thắng (đoàn Quảng Trị) đề nghị xác định thời gian thí điểm bởi đây là hình thức mới nên trong quá trình thực hiện không tránh khỏi sự bỡ ngỡ, có những vấn đề phát sinh.
Đại biểu đề nghị bổ sung chỉ xét xử trực tuyến vụ án mà ở đó tòa án, đương sự, bị can bị cáo, các tổ chức liên quan có đủ điều kiện tham gia đầy đủ. “Như thế mới khả thi và mới bảo đảm nguyên tắc tố tụng”, ông nói.
Đề nghị chỉ xét xử trực tuyến khi không thể xét xử trực tiếp
Sau khi nghe nhiều đại biểu phân tích ưu điểm của phiên tòa trực tuyến, đại biểu Nguyễn Văn Hiển (Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp) giơ biển xin tranh luận.
“Các đại biểu đều nói xét xử trực tuyến có rất nhiều ưu điểm. Tôi không nghĩ như vậy”, ông Hiển mở màn cho 3 phút tranh luận của mình.
Theo ông, một trong những nguyên tắc tố tụng cơ bản là nguyên tắc tranh tụng. Tranh tụng không chỉ được thể hiện bằng lời nói mà còn thể hiện qua thái độ, cử chỉ, tâm lý, cảm xúc và sự tương tác kịp thời giữa các bên trong tố tụng. Điều này có tác động rất lớn đến niềm tin nội tâm của thẩm phán, Hội thẩm nhân dân cũng như các bên tham gia tố tụng.
 |
| Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp Nguyễn Văn Hiển. Ảnh: Hồng Phong. |
“Nếu so sánh giữa xét xử trực tiếp và xét xử trực tuyến thì rõ ràng xét xử trực tuyến có nhiều bất lợi hơn so với xét xử trực tiếp. Hai khía cạnh bất lợi thể hiện ở bảo đảm quyền đầy đủ của các bên tham gia tố tụng và bảo đảm sự tiếp cận, nhận định toàn diện, đầy đủ các tình tiết của thẩm phán, hội thẩm tham gia HĐXX”, ông Hiển phân tích.
Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp kiến nghị nghị quyết nêu rõ nguyên tắc chỉ xét xử trực tuyến khi không thể xét xử trực tiếp được. Đồng thời, quy định rõ điều kiện phải có sự đồng ý của các bên tham gia vào tổ chức phiên tòa ngay trong nghị quyết chứ không phải quy định tại thông tư hướng dẫn thi hành.
 |
| Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình. Ảnh: Hồng Phong. |
Giải trình về đề nghị của đại biểu Quốc hội, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình nhận định đây là vấn đề lớn. Theo ông, phiên tòa trực tuyến không chỉ đáp ứng yêu cầu trước mắt mà còn cho cả lâu dài. Do đó, nếu nghị quyết ấn định thực hiện trong 3 năm thì sau thời gian này phải có nghị quyết khác khi duy trì phương thức trực tuyến.
Thay vào đó, Chánh án cho hay trong báo cáo công tác hàng năm, TAND tối cao sẽ có nội dung thực hiện phiên tòa trực tuyến, đánh giá mặt được hay chưa được để có đề nghị phù hợp.
Về việc lựa chọn các vụ án để xét xử trực tuyến, ông Bình cho biết thế giới tiếp cận ở góc độ nghĩa vụ chứng minh đơn giản, ví dụ vụ giết người phức tạp nhưng chứng cứ rõ ràng thì vẫn xét xử trực tuyến.
Hiện dự thảo cũng quy định TAND tổ chức phiên tòa trực tuyến để xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm vụ án hình sự, dân sự và hành chính có tính chất, tình tiết đơn giản; tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án rõ ràng.
