 |
Truyền thông đưa tin vào chiều 31/7, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT, ông Hoàng Nam Tiến đột ngột qua đời ở tuổi 56, nguyên nhân được Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc xác nhận là đột quỵ.
Bài viết này không bàn về sự ra đi của ông Hoàng Nam Tiến, mà tập trung vào những kiến thức khoa học nhằm lý giải vì sao ngày càng có nhiều người trẻ ra đi đột ngột, khiến chúng ta có cảm giác như luôn đứng bên lằn ranh mong manh của sự sống.
Trong những năm gần đây, tôi thường xuyên thấy những thông tin trên báo chí như thế này: Người giao hàng ở XX, tài xế hãng XY ở sân bay XZ, bác sĩ phẫu thuật ở bệnh viện XT, lãnh đạo công ti XM… những sinh mạng trẻ này đã chết tại nơi làm việc.
Tôi lấy ví dụ, vào lúc 4h30 sáng Chủ nhật, ngày 24/3/2024, dịch vụ y tế khẩn cấp Hàn Quốc thông báo với cảnh sát một bác sĩ nhãn khoa ở độ tuổi 40 của Bệnh viện Đại học Quốc gia Pusan đã qua đời tại nhà riêng, nguyên nhân được cho là đã chết đột ngột vì làm việc quá sức.
Theo báo chí địa phương, kể từ khi phong trào bác sĩ đình công diễn ra ở Hàn Quốc dẫn đến nhiều bác sĩ phải làm việc quá sức và thêm giờ. Bác sĩ này thường xuyên bày tỏ rằng ông cảm thấy mệt mỏi và áp lực, do phải thực hiện quá nhiều các ca chăm sóc khẩn cấp, phải trực đêm và phẫu thuật cho bệnh nhân.
Gọi là chết đột ngột, là bởi sinh mạng bị cướp đi một cách nhanh chóng trong thời gian rất ngắn, mà không cho cơ hội cứu chữa hay thời gian phản ứng.
Những yếu tố dẫn đến tử vong đột ngột
WHO định nghĩa chết đột ngột (Sudden death) "Là cái chết, không do bạo lực và không giải thích được, xảy ra trong vòng 24 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng".
Có những quan điểm khác mở rộng định nghĩa chết đột ngột, bao gồm cả những cái chết dưới 1 giờ (hoặc dưới 6 giờ), với nguyên nhân đột tử tim hoặc đột quỵ não, được những người khác nỗ lực giải cứu nhưng bất thành.
Ở nước ta chưa có con số thống kê, nhưng dựa vào số liệu từ các báo cáo tại các quốc gia, tôi ước tính mỗi phút trên thế giới có khoảng 20 người chết đột ngột, khoảng 1/3 trong số đó là người trẻ.
Số liệu phân tích dịch tễ học từ những nghiên cứu trên thế giới cho thấy, các yếu tố chính dẫn đến tử vong đột ngột là kích động về mặt cảm xúc chiếm khoảng 26%, mệt mỏi chiếm khoảng 25%.
 |
| Bác sĩ khoa Đột quỵ não, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, thăm khám cho bệnh nhân. Ảnh: Việt Linh. |
Đối với cơ thể chúng ta, sự kích động về mặt cảm xúc giống như một con đập vỡ, sẽ gây ảnh hưởng đến các nội tạng quan trọng như tim và não trong thời gian ngắn. Trong khi đó, mệt mỏi là tiêu hao năng lượng mạn tính, các triệu chứng cấp tính do nó gây ra dường như không có dấu vết, nhưng thực tế chúng đã được lên kế hoạch từ lâu.
Cảm xúc bị kích thích?
Khi con người bị kích động về mặt cảm xúc, hệ thống thần kinh giao cảm bị kích thích, tuyến thượng thận tăng tiết Adrenaline, dẫn tới nhịp tim sẽ tăng nhanh, huyết áp tăng cao, lượng oxy tiêu thụ cho cơ tim cũng tăng. Chúng dễ dẫn đến rối loạn nhịp tim nghiêm trọng, nguy hiểm hơn là nhồi máu cơ tim, hậu quả là tử vong đột ngột.
Cảm xúc bị kích thích cũng có thể đe doạ mạch máu não. Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Tim mạch Châu Âu cho thấy nguy cơ đột quỵ não tăng gấp 3 lần trong vòng 2 giờ sau khi nổi giận.
Mệt mỏi do thiếu ngủ?
Các nghiên cứu có kiểm soát đã chỉ ra rằng, những người ngủ dưới 5 giờ mỗi đêm có nguy cơ nhồi máu cơ tim cao gấp 2,3 lần so với những người ngủ đủ giấc 6-8 giờ. Nhiều báo cáo nghiên cứu đã chỉ ra rằng có mối tương quan đáng kể giữa thời gian ngủ và các vấn đề sức khỏe khác nhau. Các chứng viêm, huyết áp cao, tiểu đường, trầm cảm... đều có liên quan trực tiếp đến việc thiếu ngủ.
Tôi dành sự quan tâm đặc biệt đến thiếu ngủ.
Tìm hiểu về thói quen thức khuya, tôi thu thập dữ liệu từ các báo cáo trên thế giới, thực sự có nhiều điều rất đáng để mọi người suy nghĩ.
Tỷ lệ thức khuya theo độ tuổi: Thế hệ 199x chiếm tỷ lệ thức khuya cao nhất (43%), theo sau là thế hệ 200x (27%), thế hệ 198x (19%), thế hệ 197x (7%) và thế hệ trước 70 (2%).
Lý do thức khuya: Các lý do chính bao gồm chơi điện thoại không muốn ngủ (58%), thức khuya thành thói quen (51%), làm thêm giờ để hoàn thành công việc (38%), áp lực học tập hoặc công việc nặng nề (26%), uống đồ uống có chất kích thích (25%), mải mê đi chơi về quá muộn (20%).
 |
| Các nghiên cứu có kiểm soát đã chỉ ra rằng, những người ngủ dưới 5 tiếng mỗi đêm có nguy cơ nhồi máu cơ tim cao gấp 2,3 lần so với những người ngủ đủ giấc 6-8 tiếng. Ảnh: Freepik. |
Tôi đã tư vấn cho rất nhiều người bị thiếu ngủ hoặc mất ngủ, tuổi vị thành niên 13-17 tuổi không hiếm và thường liên quan đến thức để chơi game, tuổi trẻ thì liên quan đến áp lực công việc và cuộc sống, trung niên và người cao tuổi thì rất nhiều vấn đề. Hầu hết người đó, tôi cho bổ sung vi chất đúng và đủ, họ nhanh chóng lấy lại giấc ngủ, nhịp tim trở lại bình thường.
Ngủ ngon mỗi đêm là chìa khóa cho sức khỏe tốt.
Chúng ta có câu nói: "Ăn được, ngủ được là tiên - Không ăn, không ngủ mất tiền thêm lo".
Giấc ngủ ngon có thể loại bỏ mệt mỏi trên toàn bộ cơ thể, cho phép não bộ, hệ thống nội tiết, quá trình trao đổi chất, hoạt động tim mạch, chức năng tiêu hóa, chức năng hô hấp... được nghỉ ngơi và phục hồi, từ đó cải thiện khả năng chống lại bệnh tật.
Đó là những cái chết đột ngột được lên kế hoạch
Tiếp theo, tôi muốn nói về làm việc quá sức, nhân viên y tế chúng tôi phải đối diện với tình trạng này thường xuyên.
Cái chết của nam bác sĩ Hàn Quốc mà tôi đề cập ở phần đầu bài viết là gì?
- Là khi nhịp tim của bác sĩ tăng vọt lên 150 nhịp/phút trong phòng cấp cứu vào lúc nửa đêm?
- Là khi mắt của bác sĩ chuyển sang màu đen sau nhiều ca phẫu thuật đêm liên tiếp?
- Là khi hàng chục bệnh nhân nhập viện, bác sĩ cần giải quyết, bụng đói mà vẫn không có gì để ăn?
- Là khi kết thúc chiến dịch giải cứu bệnh nhân nặng, bác sĩ hoảng sợ và tay run rẩy, ngồi bệt xuống đất thở dốc mong bản thân được giải cứu?
Luôn có những nhân viên y tế lo lắng rằng, công việc hàng ngày quá vất vả, đến một lúc nào đó họ có thể đột ngột qua đời. Chúng tôi thường nói đùa rằng, sau khi bệnh nhân được xuất viện, các bác sĩ và y tá sẽ cần sự chăm sóc ở chế độ hộ lí cấp 1.
Y bác sĩ đã vậy còn người dân?
Xung quanh chúng ta, có rất nhiều người tàn nhẫn với chính mình, họ ép thân xác và tâm trí của mình "xuống lòng đất" trong một thời gian dài. Trong bối cảnh xã hội mà ai cũng lao về phía trước, một là để tiến thân, hai là để kiếm tiền, vô hình trung đã tạo ra cho họ áp lực công việc quá vất vả.
Hậu quả là những cái chết đột ngột.
Mặc dù cái chết đột ngột có vẻ giống như một tai nạn vô tình nhưng nó thực sự là một căn bệnh. Gánh nặng trên cơ thể quá lớn, căng thẳng tích tụ quá nhiều, sinh ra một số bệnh cấp tính có thể nhanh chóng cướp đi sinh mạng của một người.
 |
| Bác sĩ Trần Văn Phúc. Ảnh: BSCC. |
Theo số liệu thống kê, trung bình mỗi năm trên toàn thế giới có hơn 2 triệu người chết đột ngột vì làm việc quá sức. Một nghiên cứu của WHO và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), thống kê từ năm 2000 đến năm 2016, trung bình mỗi năm thế giới có hơn 745.000 người chết đột ngột vì làm việc hơn 55 giờ một tuần, đàn ông chiếm 3/4 trong tổng số. Tập trung nhiều ở các nước Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương (bao gồm Nhật Bản, Trung Quốc và Australia).
WHO và ILO cảnh báo làm việc 55 giờ/ tuần trở lên là nguy hiểm.
WHO cũng đưa ra ước tính, tới 9% dân số toàn cầu hiện làm việc trong thời gian dài nguy hiểm, tăng 29% so với năm 2000, WHO cho biết con số này vẫn đang tăng lên.
Chết đột ngột là căn bệnh thời hiện đại
Nhật Bản sử dụng thuật ngữ "Karoshi".
Karoshi không phải là một thuật ngữ y học thuần túy, mà là một thuật ngữ y tế xã hội, nó đề cập đến quá trình lao động phi sinh lý. Trong đó, mô hình cuộc sống và công việc bình thường của người lao động bị phá hủy, sự mệt mỏi tích tụ trong cơ thể và chuyển sang trạng thái làm việc quá sức, có thể dẫn đến tình trạng tử vong.
Thuật ngữ Karoshi sau khi ra đời, nhiều học giả tin rằng nếu một người làm việc > 60 giờ một tuần, hoặc làm thêm giờ > 50 giờ một tháng, hoặc làm việc hơn một nửa số ngày nghỉ trong suốt cuộc đời, thì có thể bị coi là làm việc quá sức. Trong số đó, các học giả nhấn mạnh đến tình trạng thiếu ngủ, làm việc liên tục hơn 24 giờ mà không có thời gian ngủ, chẳng hạn như cảnh sát, nhân viên y tế phải trực vào ban đêm.
Chết đột ngột do làm việc quá sức là vấn đề nghiêm trọng cần được giải quyết ở tầm quốc gia. Một trong những yếu tố then chốt cần quan tâm là thời gian làm việc hàng tuần và số ngày nghỉ dành cho người lao động. Việc giới hạn giờ làm hợp lý và đảm bảo thời gian nghỉ ngơi chính là cách giúp bảo vệ sức khỏe, ngăn ngừa nguy cơ tử vong do làm việc quá tải.
Tác giả: Bác sĩ Trần Văn Phúc là một trong 10 thầy thuốc trẻ Việt Nam tiêu biểu năm 2014. Hiện công tác tại Bệnh viện Xanh Pôn, Hà Nội. Không chỉ giỏi chuyên môn, ông còn là cây bút y khoa có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội với lượng theo dõi lớn. Bác sĩ Phúc thường xuyên chia sẻ kiến thức y học, khuyến cáo phòng bệnh một cách dễ hiểu, thu hút đông đảo độc giả.
Khoảng trống y khoa về một hội chứng quen thuộc
Căng thẳng độc hại là một hội chứng nhiều người gặp phải. Có điều, các nghiên cứu y khoa về vấn đề này chưa toàn diện. Đây là khoảng trống gây khó khăn cho việc điều trị.
Mục Sức khỏe giới thiệu cuốn sách Tầng giếng sâu – cuốn sach mang tới cho người đọc một cái nhìn đầy đủ và sâu sắc hơn về những ảnh hưởng của "nghịch cảnh thời thơ ấu" (ACE) với sức khỏe tinh thần của con người.
