'Đội quân' không thể thiếu trong cuộc chiến cấp bách nhất toàn cầu

Mỗi sáng trừ chủ nhật, Marilene Capentes đẩy chiếc xe dọc theo các con phố của Malabon, phía Bắc Manila, thu gom các túi rác đã được phân loại.

Cô đặt chất thải thực phẩm vào một thùng chứa được chỉ định. Chất thải này được chuyển thành phân trộn tại các cơ sở tái chế địa phương. Các loại chất thải khác đi vào thùng chứa riêng biệt. Sau đó, sẽ có người tới mua phần này.

Cô Capentes - 47 tuổi - cho biết rác tại đây từng bị trộn lẫn lộn với nhau, cho đến khi một tổ chức phi lợi nhuận về môi trường địa phương bắt đầu kêu gọi mọi người phân loại rác cách đây vài năm.

Theo AP, tổ chức Mother Earth Foundation ở Philippines, với tư cách là thành viên của Liên minh toàn cầu về giải pháp thay thế lò đốt rác (GAIA), đang nỗ lực ngăn chặn rác thải thực phẩm đến các bãi chôn lấp, nơi nó thải ra metan khi phân hủy và thối rữa.

Khí metan là loại khí gây hiệu ứng nhà kính cực mạnh, chịu trách nhiệm cho hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Chu kỳ hoàn chỉnh

Cùng trên tuyến đường với cô Capentes, Vilma Mendoza - cư dân 50 tuổi - giờ hiểu tầm quan trọng của việc chuyển chất thải hữu cơ ra khỏi các bãi chôn lấp nhằm giảm lượng khí mêtan.

Theo GAIA, ngăn chặn chất thải đi vào bãi chôn lấp, lò đốt rác hoặc môi trường tự nhiên là giải pháp khí hậu hiệu quả. Tổ chức này đang hỗ trợ cho các thành viên, làm việc với quan chức chính phủ nhằm thiết lập hệ thống phân loại và thu gom rác hữu cơ, cũng như thiết lập cơ sở làm phân trộn.

Việc này đang xảy ra chủ yếu ở các nước phương Nam (Global South), nơi có nhiều người làm nghề nhặt rác tại vùng đô thị. Hàng triệu người trên thế giới hiện sống bằng nghề nhặt rác, thu gom, phân loại, tái chế và bán các vật liệu như nhựa, giấy, đồng và thép.

Theo từ điển Cambridge, "các nước phương Nam" (Global South) là thuật ngữ gọi chung nhóm nước kém phát triển hơn chủ yếu nằm ở Nam bán cầu, gồm các nước ở châu Phi, Mỹ Latinh và các khu vực đang phát triển thuộc châu Á.

Trái nghĩa với các nước phương Nam là các nước phương Bắc, cụm từ chỉ các nước giàu, công nghiệp hóa chủ yếu nằm ở Bắc bán cầu.

Kait Siegel - giám đốc phụ trách lĩnh vực chất thải trong nhóm ngăn ngừa ô nhiễm khí metan tại Clean Air Task Force - cho biết thế giới cần hệ thống xử lý chất thải hiệu quả hơn vì các biện pháp hiện tại góp phần gây ra biến đổi khí hậu. Bà cho biết việc chuyển hướng và xử lý chất hữu cơ “chắc chắn” là hướng đi quan trọng giảm lượng khí thải metan.

“Chúng tôi nhận thấy những giải pháp này tạo ra sự khác biệt ở các quốc gia trên thế giới”, bà nói. “Chúng ta đang tạo ra chất thải hữu cơ trong cuộc sống hàng ngày. Nhưng đây cũng là điều chúng ta có thể hành động nhằm làm chậm tốc độ biến đổi khí hậu”.

Cô Marilene Capentes đợi người dân phân loại rác bên cạnh chiếc xe đẩy dọc theo đường phố Malabon, Philippines hôm 13/2. Ảnh: AP.

Một người đổ rác thải thực phẩm vào máy tái chế ở Malabon, Philippines hôm 13/2. Ảnh: AP.

Hiện tại, nhiều người chú ý tới phương án này vì sáng kiến Cam kết giảm phát thải khí metan toàn cầu ký vào tháng 11/2021 thúc đẩy các quốc gia xem xét kỹ nguồn khí thải này. Hơn 100 quốc gia, trong đó có Mỹ, đồng ý giảm 30% lượng khí metan vào năm 2030.

Chất thải là nguồn phát thải khí metan nhân tạo lớn thứ 3 trên toàn thế giới, chiếm khoảng 20%. Theo GAIA, khoảng 60% chất thải trong các cộng đồng ở Nam bán cầu là chất thải hữu cơ. Riêng thành phố Malabon với 380.000 người đã có 130 tấn chất thải mỗi ngày.

Tại cơ sở tái chế vật liệu ở Malabon, chất thải hữu cơ từ các hộ gia đình được biến thành phân hữu cơ và dùng trồng rau tại vườn công cộng. Một số chất thải thực phẩm còn có thể chuyển thành khí sinh học.

“Đây là một chu kỳ hoàn chỉnh”, Froilan Grate - Giám đốc điều hành GAIA châu Á - Thái Bình Dương - cho biết. Ông Grate cho biết thêm mỗi người phụ trách một tuyến đường gồm khoảng 200 hộ gia đình.

Ông Grate nói thêm việc thành lập những hệ thống này ở các nơi mới gặp nhiều thách thức. Tổ chức phải trả tiền trước để thiết lập cơ sở làm phân trộn, giáo dục người dân và quan chức địa phương về tầm quan trọng của việc phân loại rác thải, cung cấp thùng rác cho các hộ gia đình không đủ khả năng chi trả hoặc không có nhu cầu.

Ngoài ra, không giống vật liệu tái chế và kim loại, thị trường vật liệu hữu cơ chưa phát triển mạnh nên cần trả tiền cho người xử lý rác thải để hệ thống hoạt động.

Tuy nhiên, ông Grate tự tin có thể vượt qua những thách thức này, khi ngày càng có nhiều người hiểu được mối liên hệ giữa giảm khí metan với giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu.

"Mắt xích" quan trọng trong chống biến đổi khí hậu

Kể từ khi Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva nhậm chức vào tháng 1, Brazil - một trong 5 quốc gia phát thải khí metan lớn nhất thế giới - hiện quan tâm tới việc hỗ trợ người nhặt rác, đầu tư vào tái chế rác thải và chống biến đổi khí hậu, theo Victor Hugo Argentino de Morais Vieira - chuyên gia tại Instituto Pólis.

Một địa điểm ủ phân lớn đã hoạt động trong nhiều năm trên bờ biển phía đông bắc ở Bahia - khu vực nổi tiếng với khách du lịch. Những người nhặt rác ở đây đã tự phát triển hệ thống thu gom rác hữu cơ từ các khách sạn và nhà hàng, nhưng rất ít người thu gom rác thực phẩm.

Rác thải thực phẩm sau khi tái chế có rất nhiều công dụng, từ làm phân bón tới biến thành khí gas sinh học. Ảnh: AP.

Jeane dos Santos ở Salvador cho biết cô bắt đầu làm công việc nhặt rác từ năm 7 tuổi. Hiện cô 41 tuổi và là thành viên Phong trào những người nhặt rác quốc gia của Brazil. Cô thu gom và bán rác có thể tái chế, mặc dù rất nhiều trong số đó là nhựa hoặc bị ô nhiễm bởi rác thải thực phẩm.

Dos Santos là một trong những người kiếm tiền từ những đồ tái chế. Cô nói cô quan tâm đến việc thu gom rác hữu cơ nếu nó được phân loại.

“Hiện tại, tôi có đủ tiền để sống. Tuy nhiên, tôi muốn kiếm được nhiều hơn nếu chúng tôi có sự hỗ trợ của nhà nước. Chúng tôi đang cung cấp dịch vụ công cộng nhưng không có sự ghi nhận nào cả”, dos Santos nói.

Ở Nam Phi, việc phân loại rác hữu cơ cũng không phổ biến. Tuy nhiên, trong 2 năm qua, việc này được thử nghiệm tại thành phố cảng Durban.

“Đây có thể là yếu tố thay đổi cuộc chơi với lục địa này. Chúng ta có thể thử nghiệm điều này. Nếu nó hiệu quả ở châu Phi thì cũng có khả năng hiệu quả ở nơi khác”, Niven Reddy - điều phối viên khu vực châu Phi của GAIA - cho biết.

Cấp quản lý của GAIA như ông Reddy đang xem xét hệ thống thiết lập tại Philippines như một hình mẫu.

“Tôi thực sự cảm thấy hệ thống thể hiện vai trò lãnh đạo của các nước phương Nam với các vấn đề như giảm khí metan. Thật sự rất ấn tượng, và khả thi nữa”, ông nói.