Giải mã hiện tượng lạ khi nhật thực xảy ra

Giới khoa học muốn nghiên cứu kỹ hơn về hành vi của dơi khi nhật thực xảy ra. Ảnh: Shutterstock.

Chiều 8/4, Mặt Trăng che khuất Mặt Trời và tạm khiến vùng trời Bắc Mỹ chìm trong bóng tối.

Hiện tượng nhật thực này cũng đặt ra một câu hỏi thú vị là liệu loài dơi - động vật sống về đêm - có thấy "bối rối" khi nhật thực xảy ra hay không, và liệu chúng có bay ra khỏi tổ vào giữa ban ngày hay không.

Phóng viên ảnh của National Geographic Babak Tafreshi, người đã ghi lại 13 lần nhật thực kể từ năm 1995, cho biết khi nhật thực toàn phần xảy ra, nhiều loại động vật có hành vi khác khi trời đột nhiên tối đi.

Dơi đuôi thò Mexico bay ra khỏi hang. Chúng thường "khởi động" trước khi Mặt Trời lặn và sẽ bay ra ngoài trong khoảng 3 giờ. Ảnh: National Geographic.

Những ý kiến trái chiều

Tham gia dự án Life at Night Atlas của National Geographic Society, Tafreshi có kế hoạch ghi lại nhật thực năm 2024 bên ngoài hang Frio Bat ở phía tây San Antonio, bang Texas (Mỹ).

Anh mong muốn hàng triệu con dơi thò đuôi Mexico đang "nghỉ hè" tại đây có thể phản ứng với nhật thực, dù anh biết điều này vẫn cần phụ thuộc vào nhiệt độ của ngày hôm đó.

Phóng viên ảnh cho biết thêm rằng loài dơi có xu hướng ngủ sâu trong hang khi trời mát. Điều này có nghĩa là chúng sẽ ít có cơ hội nhìn thấy nhật thực. Nhưng nếu thời tiết ấm áp và dơi nằm gần cửa hàng, chúng có thể có phản ứng.

Độ dài của nhật thực cũng có thể là một yếu tố quyết định liệu dơi có bay ra ngoài khi Mặt Trăng che khuất Mặt Trời hay không.

"Nhật thực toàn phần kéo dài 7 phút vào năm 1991 đã 'kích hoạt' hoạt động của dơi, nhưng nhật thực năm 2017 thì không do chỉ kéo dài 2 phút", Tafreshi nói.

Dơi phản ứng với nhật thực hay không cũng có liên quan đến lối sống, đặc biệt là nơi chúng ngủ vào ban đêm.

Chuyên gia về dơi Rodrigo Medellín cho biết khoảng 50% trong số 1.400 loài dơi trên thế giới sống trong hang động, và những con dơi sống trong hang chắc chắn sẽ không chú ý đến nhật thực vì chúng có nhịp sinh học riêng. Dù bên ngoài là ngày hay đêm, nhịp sinh học của chúng cũng không bị ảnh hưởng.

Do đó, ông Medellín cho rằng những quần thể dơi tiếp xúc với ánh sáng sẽ có khả năng phản ứng với nhật thực mạnh hơn quần thể thích bóng tối và sống trong hang.

Chuyên gia này lấy ví dụ những con dơi thò đuôi Mexico sống ở cầu Congress Avenue (bang Texas) sẽ tiếp xúc với ánh sáng mặt trời nhiều hơn quần thể cùng loài sống trong hang động, ví dụ như đàn dơi ở hang Frio Bat.

Winifred Frick, nhà khoa học tại Tổ chức Bảo tồn Dơi Quốc tế, cũng nêu quan điểm tương tự.

"Tôi không nghĩ là những con dơi ở hang Frio Bat sẽ quan tâm đến nhật thực vào buổi chiều vì lúc đấy chúng đang nằm trong hang. Nếu dơi bay ra ngoài trong thời gian nhật thực, tôi rất muốn được biết tôi đã sai ở đâu", bà Frick nói.

Ngày 5/4/2024, khi Mặt Trời lặn, dơi đuôi thò Mexico bắt đầu rời hang. Ảnh: National Geographic.

Dơi phản ứng ra sao với nhật thực

Nhật thực rất ít khi xảy ra nên việc tiến hành các nghiên cứu xung quanh hiện tượng này cũng gặp rất nhiều thách thức. Nhưng rất may, các nhà khoa học đã cung cấp được nhiều thông tin hữu ích.

Ví dụ, trong đợt nhật thực toàn phần năm 1991, những con dơi quỷ và dơi không đuôi - loài thường sống trong hang - không hề thay đổi hành vi.

Tuy nhiên, theo một số nghiên cứu khác, một số ít loài dơi có cánh màu xám - loài thích hang động có nhiều ánh sáng - lại có xu hướng rời khỏi ổ khi nhật thực bắt đầu.

Mặt khác, khi các nhà khoa học quan sát loài dơi ở miền Bắc bang Georgia (Mỹ) trong đợt nhật thực năm 2017, họ nhận thấy khi hiện tượng này bắt đầu xảy ra, chúng có những phản ứng và hoạt động "rất nhỏ". Trong khi đó, những con dơi ở hang Mammoth (bang Kentucky) lại không thay đổi thói quen sinh hoạt, kể cả trong thời gian nhật thực xảy ra hay sau ngày hôm đó.

Nhà sinh vật học Zack Couch, người chuyên nghiên cứu về dơi, cho biết những con dơi Indiana sống gần hang Mammoth lại "nói chuyện" với nhau nhiều hơn khi nhật thực xảy ra vào năm 2017.

Ông Couch cho biết những con dơi Indiana thường giao tiếp với nhau trước khi ra khỏi hang. Hoạt động này thường diễn ra trong khoảng 15-30 phút trước khi Mặt Trời lặn.

Việc dơi nói chuyện với nhau nhiều hơn chính là dấu hiệu cho thấy chúng chuẩn bị rời khỏi hang, nhưng sự "trở lại" của ánh sáng mặt trời sau khi nhật thực kết thúc lại ngăn cản chúng rời khỏi nơi an toàn của mình.

Trong đợt nhật thực năm 2024, ông Couch đề nghị các nhà khoa học để ý nhiều hơn đến dơi đỏ phương Đông. Lý do là chúng là một trong những loài dơi phổ biến nhất tại Mỹ. Loài này cũng khác nhiều giống dơi khác ở chỗ chúng sống ở môi trường bên ngoài, dưới những tán cây và dùng một chân để treo lơ lửng suốt cả ngày.

"Dơi đỏ phương Đông được tiếp xúc nhiều hơn với ánh nắng mặt trời, chúng không ẩn mình trong bóng tối giống như loài dơi sống trong hang. Vì thế, nếu muốn nghiên cứu về phản ứng của dơi với nhật thực, tôi nghĩ chúng sẽ là đối tượng phù hợp nhất", nhà sinh vật học nhấn mạnh.