Trong một chuyến đi đến ngôi đền ở tỉnh Shimane, miền Tây Nhật Bản, ông Yoshioka, một người sản xuất đồ nội thất đã nghỉ hưu đã quên kéo phanh tay, chiếc xe trôi dạt về phía sau, kéo theo cả người vợ của ông, bà Kazuko.
Vào một buổi sáng, ông lùi xe ra ngoài đâm phải một chiếc xe khác đang đỗ ngay trước nhà. Trên các kênh truyền hình, loạt tin tức về tai nạn chết người do các tài xế lớn tuổi gây ra liên tục xuất hiện, ông Yoshioka quyết định từ bỏ việc lái xe.
“Trước khi gây ra tai nạn”, ông nói. “Tôi quyết định sẽ không lái xe nữa”.
 |
| Yoshioka bên trong chiếc ôtô của mình. Ảnh: New York Times.
|
Động viên người cao tuổi ngừng lái xe
Nhật Bản là quốc gia có dân số già, do đó có rất nhiều người lớn tuổi vẫn đang lái xe hàng ngày. Nhật Bản có gần 28% dân số trên 65 tuổi, trong đó, cứ 7 người thì có 1 người trên 75 tuổi. Tại Mỹ, tỷ lệ này là 1/16.
Theo dữ liệu do cảnh sát quốc gia Nhật Bản biên soạn, những người lái xe có độ tuổi 16-24 có nhiều khả năng gây tai nạn nhất nếu so với các nhóm tuổi khác. Nhưng năm ngoái, người lái xe trên 75 tuổi đã gây ra số tai nạn gấp đôi so với người dưới độ tuổi đó, làm chết hơn 100.000 người. Nhóm người lái xe trên 80 tuổi có tỷ lệ gây tai nạn cao gấp 3 so với người dưới độ tuổi đó. Các phương tiện truyền thông liên tục đưa tin về tai nạn do người cao tuổi gây ra, một số người đang mắc chứng Alzheimer.
Từ năm 2009, tất cả các lái xe trên 75 tuổi phải nộp một loại giấy chứng nhận về nhận thức khi gia hạn giấy phép lái xe, thường là 3 năm một lần. Theo luật giao thông mới có hiệu lực vào tháng 3/2017, những người có điểm kém sẽ được gửi tới bác sĩ để kiểm tra, và nếu họ bị chứng mất trí, cảnh sát có thể thu hồi giấy phép lái xe của họ.
Hơn 33.000 lái xe tham gia thử nghiệm nhận thức vào năm ngoái đã bị phát hiện suy giảm về nhận thức và được yêu cầu đến gặp bác sĩ. Cảnh sát đã thu hồi hơn 1.350 giấy phép lái xe sau khi bác sĩ chẩn đoán họ có chứng mất trí.
 |
Thêm 460.000 người lái xe cao tuổi có dấu hiệu suy giảm nhẹ chức năng nhận thức dựa trên bài kiểm tra, nhưng được phép giữ giấy phép lái xe nếu họ tham gia khóa học an toàn giao thông kéo dài 3 tiếng đồng hồ.
Một số khác lại quyết định họ không thể đảm bảo an toàn khi lái xe và tự nguyện trả lại giấy phép cho cảnh sát. Cảnh sát, chính quyền địa phương, cùng với một số doanh nghiệp đã khuyến khích người cao tuổi từ bỏ việc lái xe bằng cách cho họ một số ưu đãi, như phiếu giảm giá nhà hàng, hoặc giảm giá đi xe buýt hay taxi.
Trong 5 năm qua, số lượng người lái xe trên 65 tuổi tự nguyện trả lại giấy phép lái xe trên toàn Nhật Bản tăng gấp 3 lần, số lượng gần 405.000 vào năm ngoái.
Ai phục vụ cuộc sống của họ?
Sau cả một đời người được ngồi sau vô-lăng, cảm giác bị tước đi quyền lái xe ảnh hưởng sâu sắc tới những người cao tuổi. “Nó giống như bị mất vợ của mình”, ông Yoshioka nói.
Bây giờ, ông dành cả ngày để làm đồ gỗ và gốm. Phòng khách lấp đầy những bức tượng nhỏ, bình hoa và mô hình. Ông đi cùng bạn bè hoặc sử dụng taxi để đi mua sắm hoặc ghé thăm các suối nước nóng hay các quán karaoke mà ông thích.
Nhưng cách này của chính quyền vẫn nảy sinh một vấn đề. Các biện pháp động viên người cao tuổi từ bỏ việc lái xe cần phải được cân nhắc kỹ lưỡng để không ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của họ.
 |
| Một vụ tai nạn do người cao tuổi gây ra. Ảnh: Japan Times. |
Không giống như các đô thị lớn như Tokyo hay Kyoto, nơi có phương tiện giao thông công cộng phong phú và chất lượng, các vùng nông thôn có rất ít lựa chọn. Tuyến xe lửa nối liền thị trấn Shimane với quận Hiroshima đã ngừng hoạt động vào tháng 4.
Và không giống với trước đây, người trẻ thời đại mới không còn muốn sống chung với cha mẹ, người cao tuổi phải tự đi mua sắm hay đi khám bệnh.
“Rất nhiều tài xế 70, 80 tuổi đang kiếm sống bằng nghề lái xe”, Masabumi Tokoro, giáo sư tâm lý học tại Đại học Rissho ở Tokyo nói. “Rất khó để họ từ bỏ bằng lái xe. Điều này không đơn giản, vì nó còn liên quan đến những vấn đề xã hội, đặc biệt là ở các vùng nông thôn”.
Những người ủng hộ việc hạn chế người lái xe cao tuổi cho rằng việc ngăn chặn các tai nạn quan trọng hơn tất thảy các mối quan tâm về lối sống. Hơn nữa, họ nói luật giao thông chỉ mới đả động tới khả năng nhận thức, trong khi còn nhiều yếu tố khác ảnh hưởng tới việc lái xe như mất thị lực, phản xạ chậm hay khả năng vận động của người cao tuổi.
Tỷ lệ sinh thấp và mức độ di cư lớn của Nhật Bản gây nên tình trạng suy giảm dân số. Những người trong độ tuổi lao động ở nông thôn như Shimane đều di cư tới nơi khác, để lại rất ít người lái xe buýt, taxi hoặc xe tải giao hàng có thể hỗ trợ những người cao tuổi bị tước bỏ giấy phép lái xe.
Tại Kawamoto, một thị trấn có 3.333 người, trong đó có đến 45% có độ tuổi trên 65 và có 9 người trên 100 tuổi, chỉ có 3 taxi và xe buýt chạy 2 giờ một lần. Nhiều cư dân ở đây “cảm thấy họ phải độc lập trong cuộc sống của mình”, thị trưởng Minoru Miyake nói.
"Giấy phép lái xe chứng minh bạn còn tồn tại"
Noboru Moriwaki, 90 tuổi, nói với New York Times rằng ông không có kế hoạch trả lại bằng lái xe.
Ông và vợ, bà Yukiko, 86 tuổi, sống trên một ngọn đồi ở ngoại ô Kawamoto. Vài lần mỗi tuần, ông Moriwaki lái chiếc Toyota Corolla đời 2002 của mình đến cửa hàng tạp hóa, ngân hàng hoặc thư viện. Và 1 lần mỗi tháng, ông tự đưa vợ mình đến bệnh viện để khám bệnh.
“Nếu bạn không thể lái xe”, ông Moriwaki nói, “bạn không thể kiểm soát được cuộc sống”. Ông Moriwaki còn cho biết bài kiểm tra nhận thức rất “dễ dàng” để vượt qua.
 |
Vào một buổi chiều tại một trường lái xe ở Hamada, mỗi người trong 12 người ở Shimane làm bài kiểm tra về nhận thức. Mỗi người nhìn vào những bức ảnh khác nhau, gọi tên và mô tả lại chúng. Những người có nhận thức ít hơn một nửa sẽ được đưa đến gặp bác sĩ.
Các chuyên gia về chứng mất trí nói rằng, một số người có thể bị tước bỏ giấy phép ngay cả khi họ vẫn còn khả năng lái xe.
Heii Arai, giáo sư tâm thần học cho biết chính phủ nên thực hiện một số biện pháp để nâng cấp cơ sở hạ tầng như đường ray bảo vệ dọc bên đường và trường học để ngăn ngừa tai nạn.
Một số bác sĩ khác nhận định rằng chính phủ phải xem xét lại, vì việc lái xe không thể tách rời và nó là thứ tình cảm của người cao tuổi.
“Họ cảm thấy như thể họ không còn giá trị sau khi bị tước giấy phép lái xe”, Naoto Kamimura, một bác sĩ tâm thần cho hay.
 |
Yoshio Ogasawara, 81 tuổi sống ở một thị trấn nhỏ khác thuộc Shimane. Ông đang sống cùng vợ và thường lái xe dọc con đường núi mỗi ngày. Giống như nhiều người Nhật, tuổi của ông đã cao, thậm chí ông vừa chịu một cơn đau thắt ngực và phẫu thuật cột sống do ngã cây.
Những đứa con trưởng thành của ông sống quá xa để giúp ông lái xe hàng ngày.
“Bất cứ khi nào tôi thấy tin tức về tai nạn giao thông, tôi đều lo lắng về cha tôi”, Toyoshi Ogasawara, 51 tuổi, con trai của ông Yoshio đang sống cách Shimane 60 dặm về phía nam cho biết. “Nhưng tôi không có cơ hội phát triển nghề nghiệp khi sống ở Shimane”.
Còn về phía ông Yoshio Ogasawara, ông cho rằng việc lái xe giúp ông khỏe mạnh. “Giấy phép lái xe cho cảm giác bạn còn sức mạnh trong người”, ông nói. “Nó chứng minh rằng bạn còn tồn tại”.
