|
|
Ung thư dạ dày là bệnh lý nguy hiểm, tỷ lệ tử vong cao. Ảnh: Freepik. |
Sự phát triển của ung thư dạ dày hiếm khi từ nguyên nhân đơn lẻ mà là kết quả của sự cộng hưởng giữa các yếu tố. Theo số liệu báo cáo của GLOBOCAN 2022 tại Việt Nam, căn bệnh ung thư dạ dày nằm trong top 5 ung thư phổ biến, với 16.277 ca mắc mới và 13.264 ca tử vong mỗi năm. Đáng chú ý, hơn 50% bệnh nhân được chẩn đoán ở giai đoạn muộn, khi khối u đã di căn hoặc xâm lấn sâu, làm giảm cơ hội điều trị triệt căn.
Điều đáng báo động nhất là xu hướng trẻ hóa nhanh chóng của ung thư dạ dày, khi bệnh không còn là nỗi lo của người trung niên mà ngày càng xuất hiện ở những người trẻ tuổi.
Sự gia tăng này không phải ngẫu nhiên, mà là hệ quả trực tiếp của một loạt thủ phạm âm thầm từ lối sống và chế độ dinh dưỡng thiếu khoa học.
Chế độ ăn "siêu tốc" và Nitrosamine
Chia sẻ tại Hội thảo khoa học về tiến bộ trong điều trị bệnh lý đường tiêu hoá diễn ra tại TP.HCM, bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Ngọc Thao, Phó Giám đốc Chuyên môn Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn, chỉ ra thủ phạm hàng đầu trong việc thúc đẩy ung thư tiêu hóa ở người trẻ là thói quen ăn uống thiếu kiểm soát, ưu tiên sự tiện lợi và tốc độ.
Trong nhịp sống hối hả, thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, và các món nướng, hun khói trở thành lựa chọn hàng ngày. Các loại thịt chế biến sẵn như xúc xích, thịt xông khói và các món muối chua thường chứa hàm lượng cao nitrat (NO₃) và nitrit (NO₂), một chất bảo quản giúp kéo dài thời gian sử dụng. Tuy nhiên, khi đi vào môi trường axit dạ dày, nitrit dễ dàng phản ứng với các amin (từ protein trong thịt) để hình thành Nitrosamine.
 |
| Ung thư dạ dày có liên quan mật thiết đến chế độ ăn uống. Ảnh: Freepik. |
Hợp chất này được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phân loại là chất gây ung thư, có khả năng gây đột biến DNA của tế bào niêm mạc dạ dày, trực tiếp khởi phát quá trình sinh ung thư. Ngay cả việc bảo quản thực phẩm giàu tinh bột hoặc rau lá xanh quá lâu trong tủ lạnh cũng làm tăng lượng nitrit, tiềm ẩn nguy cơ hình thành độc tố này.
Bên cạnh đó, việc tiêu thụ thịt đỏ vượt mức khuyến nghị và chế biến thực phẩm ở nhiệt độ cao (nướng, chiên cháy) còn sinh ra các chất độc như Amin dị vòng (HCAs) vàHydrocarbon thơm đa vòng (PAHs). Các hợp chất này gây tổn thương và duy trì tình trạng viêm mạn tính kéo dài trên niêm mạc, mở đường cho các biến đổi tiền ung thư.
Vi khuẩn HP và stress
Bác sĩ Thao cho hay sự phát triển của ung thư dạ dày hiếm khi do một nguyên nhân đơn lẻ mà là kết quả của sự cộng hưởng giữa các yếu tố.
Vi khuẩn Helicobacter pylori (H. pylori), được WHO xếp vào nhóm tác nhân gây ung thư nhóm 1, là nguyên nhân hàng đầu gây viêm loét dạ dày mạn tính. Vi khuẩn này làm tổn thương niêm mạc, dẫn đến viêm teo dạ dày, một giai đoạn tiền ung thư nguy hiểm.
Thêm vào đó, lối sống hiện đại với áp lực công việc, học tập cao dẫn đến stress mạn tính. Căng thẳng kéo dài làm rối loạn chức năng thần kinh thực vật, khiến dạ dày tăng tiết axit và làm suy yếu hàng rào bảo vệ.
 |
| Vi khuẩn HP có thể gây đau âm ỉ hoặc nóng rát ở bụng. Ảnh minh họa: Shutterstock. |
Môi trường dạ dày bị tổn thương này tạo điều kiện thuận lợi để H. pylori và các chất độc hoạt động mạnh mẽ hơn. Hơn nữa, thói quen ngủ muộn, ăn uống thất thường như bỏ bữa hoặc ăn quá no, cũng làm rối loạn nhịp sinh học của dạ dày, giảm khả năng tự phục hồi của niêm mạc.
Việc lạm dụng rượu bia và thuốc lá trong các hoạt động xã hội gây tổn thương trực tiếp niêm mạc tiêu hóa, làm tăng tính thấm và tăng khả năng hấp thụ các chất gây ung thư, đồng thời góp phần gây viêm mạn tính.
Thiếu chất xơ và béo phì
Ngoài ra, bác sĩ Thao cho hay sự thiếu hụt trong chế độ ăn và lối sống tĩnh tại đã loại bỏ những cơ chế bảo vệ tự nhiên của cơ thể.
Ít vận động dẫn đến thừa cân và béo phì. Mô mỡ thừa không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn là một cơ quan nội tiết tạo ra các hormone và các chất gây viêm, thúc đẩy tình trạng viêm nhiễm toàn thân. Béo phì được coi là một yếu tố nguy cơ chung của nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư dạ dày và thực quản.
Chế độ ăn "siêu tốc" thường nghèo chất xơ có trong rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt. Chất xơ đóng vai trò quan trọng trong việc tăng khối lượng phân và rút ngắn thời gian các chất độc hại lưu lại trong đường ruột, từ đó giảm tiếp xúc của niêm mạc với chất độc.
 |
| Béo phì cũng làm tăng nguy cơ mắc ung thư dạ dày. Ảnh: towfiqu_barbhuiya. |
Đặc biệt, chất xơ được vi khuẩn đường ruột phân giải để tạo ra axit béo chuỗi ngắn (SCFA) như Butyrate, có tác dụng chống viêm và nuôi dưỡng tế bào ruột khỏe mạnh. Thiếu chất xơ đồng nghĩa với việc loại bỏ lá chắn bảo vệ quan trọng này.
Sự trẻ hóa của ung thư dạ dày là một hồi chuông cảnh báo nghiêm khắc. Bác sĩ Thao nhấn mạnh phòng ngừa là chiến lược hiệu quả nhất và cần được thực hiện ngay từ thói quen sống hàng ngày như:
- Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, thịt đỏ, đồ nướng, hun khói, rượu bia và thuốc lá. Thay vào đó, tăng cường rau xanh, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên hạt để bổ sung chất xơ và chất chống oxy hóa.
- Duy trì tập luyện thể dục thường xuyên và đảm bảo giấc ngủ đủ, kiểm soát stress để củng cố sức khỏe tiêu hóa.
Bác sĩ Thao nhấn mạnh quan trọng là người dân không nên chủ quan trước các dấu hiệu bất thường. Những người có yếu tố nguy cơ cao (nhiễm H. pylori, tiền sử gia đình, thói quen ăn uống độc hại kéo dài) nên chủ động nội soi tầm soát định kỳ. Phát hiện ung thư đường tiêu hóa ở giai đoạn sớm có thể đạt tỷ lệ chữa khỏi lên đến 90%.
Cuốn sách Bệnh của thời thức ăn tiện lợi giải thích nguyên nhân gây ra tất cả bệnh mạn tính, cách thực phẩm tiện lợi đã tác động đến chúng dẫn đến tổn hại cho sức khỏe, nền kinh tế và môi trường, từ đó đề xuất giải pháp để chữa lành cho con người.
