Một buổi sáng yên bình hơn 10 năm trước, Kristin Kramer tỉnh dậy khi chú chó cưng cào cửa đòi ra ngoài. Nhưng khi cô gọi con chó còn lại, một điều kỳ lạ xảy ra: Kramer không thể nói. Cô lao xuống cầu thang và phát hiện tay phải mình đột nhiên bất động. Mọi thứ trở lại bình thường sau khoảng một giờ, nên cô không nghĩ nhiều.
Vài ngày sau, khi tay vẫn tê râm ran và bắt đầu nói vấp, Kramer mới đi khám. Lần chụp CT đầu tiên không ghi nhận bất thường. Chỉ đến khi cô không thể ký tên vào giấy tờ, gia đình mới đưa trở lại bệnh viện. Lúc này, bác sĩ xác nhận cô đã bị đột quỵ.
Trường hợp của Kramer không hiếm. Mỗi năm, hàng trăm nghìn người trên thế giới trải qua cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) - các triệu chứng như méo miệng, yếu liệt, rối loạn ngôn ngữ... xuất hiện trong vài phút rồi biến mất hoàn toàn. Điều này dễ khiến người bệnh chủ quan, cho rằng mình đã khỏe lại. Nhưng thực tế, TIA có thể là lời cảnh báo đầu tiên của một cơn đột quỵ thực sự.
 |
| Cơn thiếu máu não thoáng qua có thể dẫn đến đột quỵ ngay sau đó. Ảnh: Tmmagazine. |
Những dấu hiệu thường bị bỏ qua
TIA xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn trong thời gian ngắn, thường do một cục máu đông nhỏ hoặc mảng xơ vữa gây tắc nghẽn mạch máu. Các triệu chứng xuất hiện đột ngột rồi biến mất nhanh chóng, không để lại tổn thương rõ rệt trên hình ảnh chụp não.
Chính vì sự thoáng qua đó, nhiều người chủ quan, không nghĩ mình đang đứng trước một dấu hiệu cảnh báo cực kỳ nguy hiểm. Giới chuyên môn gọi TIA là “cú chạm nhẹ của đột quỵ”. Nếu không can thiệp kịp thời, nguy cơ xảy ra một cơn đột quỵ thực sự trong vòng vài giờ hoặc vài ngày sau đó là rất cao.
Theo Hiệp hội Đột quỵ Mỹ, mỗi năm có ít nhất 240.000 người trải qua TIA. Trong ba người từng bị TIA, có một người sẽ bị đột quỵ thực sự và một nửa trong số đó xảy ra chỉ trong vòng hai ngày đầu.
Một nghiên cứu tại Oxford (OXVASC) cũng cho thấy nguy cơ xảy ra đột quỵ sau TIA tăng lên nhanh chóng trong những giờ đầu. Cụ thể, có 1,2% bệnh nhân bị đột quỵ trong vòng 6 giờ sau khi xuất hiện TIA, tăng lên 2,1% sau 12 giờ và 5,1% trong vòng 24 giờ. Đáng chú ý, hơn 40% các ca đột quỵ liên quan đến TIA xảy ra trong 30 ngày đầu tiên, đặc biệt tập trung vào giai đoạn sớm sau cơn thiếu máu não thoáng qua.
 |
| Trong cấp cứu đột quỵ, thời gian chính là não. Ảnh: Adobe Stock. |
Dù vậy, không phải ai bị TIA cũng sẽ đột quỵ ngay sau đó. Điều đáng lo ngại là ngay cả khi không tiến triển thành đột quỵ, TIA vẫn có thể để lại những ảnh hưởng lâu dài. Khi máu lên não bị gián đoạn, dù chỉ trong vài phút, các tế bào thần kinh vẫn có nguy cơ bị tổn thương.
Nếu TIA tái diễn hoặc không được kiểm soát, những lần “mất máu” ngắn ngủi ấy sẽ dần tích tụ, gây tổn thương ở cấp độ vi mô, ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng tập trung và xử lý thông tin của não bộ.
Một nghiên cứu quy mô lớn từ Đại học Alabama (Mỹ) theo dõi hơn 30.000 người trung niên trong 5 năm đã chứng minh điều đó. Nghiên cứu theo dõi hơn 30.000 người trên 45 tuổi chưa từng bị đột quỵ hay TIA, chia thành 3 nhóm: người bị TIA, người bị đột quỵ và nhóm không có triệu chứng. Kết quả cho thấy, sau 5 năm, cả hai nhóm từng bị TIA hoặc đột quỵ đều có mức độ suy giảm nhận thức nhanh hơn đáng kể so với nhóm còn lại.
Triệu chứng cảnh báo
TIA có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhưng nguy cơ sẽ cao hơn đáng kể ở người trên 55 tuổi và tăng gấp đôi sau mỗi thập kỷ. Những người có tiền sử cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tim, rung nhĩ hoặc hút thuốc lá cũng là nhóm có nguy cơ.
Điều khiến cơn thiếu máu não thoáng qua càng nguy hiểm là vì nó dễ bị bỏ qua. Các triệu chứng thường đến đột ngột như tê yếu một bên cơ thể, miệng méo, nói ngọng, thay đổi thị lực, mất thăng bằng, chóng mặt hoặc đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân.
Dù các biểu hiện này có thể biến mất chỉ sau vài phút, nhưng tại thời điểm xảy ra, không ai có thể biết chắc mình đang gặp TIA hay một cơn đột quỵ thật sự. Và đây chính là lúc hành động nhanh chóng có thể tạo ra khác biệt giữa sống và mất đi một phần cơ thể hoặc trí tuệ.
Bác sĩ Claiborne Johnston, chuyên gia thần kinh ở Texas, cảnh báo: “Việc cảm thấy khỏe lại không có nghĩa là bạn đã an toàn. Đừng chờ đợi. Hãy gọi cấp cứu ngay lập tức”.
 |
| Người bệnh tập phục hồi chức năng sau đột quỵ tại TP.HCM. Ảnh: Khương Nguyễn. |
Trường hợp của bà Wanda Mercer là một minh chứng rõ ràng cho sự khác biệt giữa chần chừ và hành động kịp thời. Năm 2018, sau khi hiến máu và đang xếp hàng mua đồ ăn tại một nhà hàng, bà bất ngờ ngất xỉu.
Lúc tỉnh lại, bà nghĩ mình chỉ bị tụt huyết áp. Nhưng nhờ người quản lý gọi cấp cứu ngay, bà được đưa tới bệnh viện. Ban đầu, bác sĩ cho rằng bà chỉ cần truyền dịch rồi về. Tuy nhiên, khi kể lại câu chuyện với đồng nghiệp, bà nhận ra mình không nói tròn câu. Và một lần nữa, xe cấp cứu được gọi đến.
Lần này, kết quả cho thấy bà đã trải qua một cơn đột quỵ nhẹ. Nhờ can thiệp kịp thời, bà Mercer tránh được những biến chứng nghiêm trọng. Giờ đây, ở tuổi 73, bà vẫn có thể đi du lịch, chạy bộ và tận hưởng cuộc sống. “Tôi biết ơn vì mình đã được giúp đỡ đúng lúc và còn sống để kể lại điều đó”, bà chia sẻ.
Theo Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH), vì triệu chứng của TIA thường biến mất nhanh chóng, việc chẩn đoán không hề dễ dàng. Bệnh nhân thường đến bệnh viện khi cơn đã qua, khiến bác sĩ phải dựa vào lời kể triệu chứng, thăm khám thần kinh và các kỹ thuật hình ảnh học để xác định nguy cơ.
Các xét nghiệm như MRI não, CT scan, siêu âm mạch cảnh và đo điện tim (ECG) thường được chỉ định nhằm tìm kiếm dấu hiệu tắc nghẽn mạch máu hoặc nguyên nhân nền, như rung nhĩ hay xơ vữa động mạch.
Bác sĩ Tracy Madsen tại Đại học Vermont khuyến cáo hãy nhớ cụm từ BE FAST để nhận diện dấu hiệu TIA và đột quỵ càng sớm càng tốt:
- Balance: Mất thăng bằng đột ngột
- Eyes: Thay đổi thị lực bất thường
- Face: Xệ mặt một bên
- Arms: Yếu hoặc tê một tay
- Speech: Nói ngọng hoặc khó nói
- Time: Thời gian là yếu tố sống còn: gọi cấp cứu ngay
Mục Sức khỏe giới thiệu cuốn sách Tầng giếng sâu – cuốn sach mang tới cho người đọc một cái nhìn đầy đủ và sâu sắc hơn về những ảnh hưởng của "nghịch cảnh thời thơ ấu" (ACE) với sức khỏe tinh thần của con người.
