Căn bệnh gây chết người nhiều nhất trên thế giới

Bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu tại Việt Nam. Ảnh: Việt Linh.

Người đàn ông 44 tuổi ở Đồng Nai lên cơn đau ngực trái dữ dội, cảm giác như có tảng đá đè nặng, khó thở, nghẹn lời. Dù tự uống thuốc tại nhà, cơn đau không thuyên giảm. Khi đến trung tâm y tế, ông bất ngờ ngã quỵ, ngất xỉu ngay khu vực chờ khám, khiến người thân hoảng hốt.

Các bác sĩ lập tức cấp cứu, chuyển gấp qua nhiều tuyến cho đến khi ông được đưa đến Bệnh viện Gia Định. Tại đây, ông được xác định nhồi máu cơ tim cấp giai đoạn nặng nhất, nguy cơ tử vong rất cao. Chỉ trong chưa đầy 30 phút, ê-kíp đã đặt stent tái thông mạch vành, đưa ông trở về từ lằn ranh sinh - tử.

Đáng tiếc, người đàn ông này có thói quen hút thuốc từ nhỏ, trung bình 2 bao mỗi ngày - thủ phạm âm thầm hủy hoại trái tim nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu thay đổi.

Gần 40% tổng số ca tử vong ở Việt Nam

Bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở nước ta. Theo Bộ Y tế, mỗi năm có khoảng 200.000 người Việt tử vong vì bệnh tim mạch, chiếm gần 40% tổng số ca tử vong. Nghĩa là cứ bốn người trưởng thành thì có một người mắc bệnh, và xu hướng đang ngày càng trẻ hóa.

Ngay cả khi đại dịch Covid-19 bùng phát, khiến căn bệnh này từng vươn lên vị trí thứ ba trong các nguyên nhân gây tử vong năm 2021, bệnh tim mạch vẫn giữ vị trí số một.

Mỗi năm, Việt Nam còn ghi nhận từ 10.000 đến 12.000 trẻ bị dị tật tim bẩm sinh, tương đương cứ 15 phút lại có một trẻ chào đời với dị tật tim. Khoảng một nửa trong số này ở mức độ rất nặng, song chỉ khoảng 5.000 trẻ được can thiệp phẫu thuật.

Bác sĩ tiến hành thông tim bào thai cho trẻ bị bệnh tim bẩm sinh. Ảnh: Bệnh viện Từ Dũ.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng xác định bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong số một trên thế giới. Năm 2016, có khoảng 17,9 triệu người tử vong vì căn bệnh này, chiếm 31% tổng số ca tử vong toàn cầu; trong đó 85% là do nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Đến năm 2022, con số đã tăng lên 19,8 triệu người, tương đương gần 32% tổng tử vong.

Thống kê của Hiệp hội Tim mạch Mỹ chỉ ra trong giai đoạn 2017-2020, có 44,8% phụ nữ từ 20 tuổi trở lên mắc một số dạng bệnh tim mạch, trong khi nam giới là 52,4%. Điều này cho thấy không chỉ nam giới mà cả nữ giới cũng đang đối mặt với gánh nặng bệnh tim ngày một gia tăng.

Đáng chú ý, hơn ba phần tư số ca tử vong do bệnh tim mạch xảy ra tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Trong tổng số 18 triệu ca tử vong sớm do bệnh không lây nhiễm (dưới 70 tuổi) trên toàn cầu năm 2021, ít nhất 38% bắt nguồn từ bệnh tim mạch.

Những "thủ phạm' âm thầm

Trước kia, bệnh mạch vành, tăng huyết áp hay đột quỵ thường gặp ở người trên 50 tuổi, thì nay đã xuất hiện nhiều ở nhóm 30-40 tuổi, thậm chí dưới 30. Theo các chuyên gia Viện Tim mạch, Bệnh viện Bạch Mai, kinh nghiệm từ các nước phát triển cùng những tiến bộ y học hiện nay cho thấy phần lớn bệnh tim mạch có thể phòng ngừa và kiểm soát chủ động nếu thay đổi lối sống.

Tuy vậy, thực tế vẫn còn rất nhiều người duy trì những thói quen có hại, từ chế độ ăn nhiều muối, đường, chất béo, lối sống ít vận động, hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia. Các thói quen này để lại “dấu ấn” trên cơ thể bằng những rối loạn trung gian như tăng huyết áp, tăng đường máu, rối loạn mỡ máu, thừa cân - béo phì. Chính chúng trở thành bước đệm trực tiếp dẫn đến nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy tim và nhiều biến chứng nguy hiểm khác.

Hút thuốc là một trong những nguyên nhân làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim. Ảnh: Freepik.

Báo cáo của WHO, Liên đoàn Tim mạch Thế giới và Đại học Newcastle (Australia) cho thấy, mỗi năm có khoảng 1,9 triệu người tử vong vì bệnh tim liên quan đến thuốc lá, chiếm 1/5 tổng số ca tử vong tim mạch. WHO cũng ghi nhận riêng trong năm 2019 đã có khoảng 474.000 ca tử vong do bệnh tim mạch bắt nguồn từ lạm dụng rượu bia.

Bên cạnh đó, ô nhiễm không khí được xem là một nguy cơ môi trường lớn đối với sức khỏe tim mạch. WHO ước tính, trong năm 2019, 68% số ca tử vong sớm liên quan đến ô nhiễm không khí ngoài trời xuất phát từ bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ; 14% do bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính; 14% do nhiễm trùng hô hấp dưới cấp tính; và 4% do ung thư phổi.

Đáng lo ngại, người dân ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất, với 89% trong tổng số 4,2 triệu ca tử vong sớm thuộc về những khu vực này. Trong đó, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương là hai khu vực ghi nhận gánh nặng lớn nhất.

Nhiều thành tựu trong can thiệp tim mạch

Ở tuổi 17, ông Bert Jan-ssen được chẩn đoán mắc bệnh cơ tim. Khi đó, Hà Lan chưa từng thực hiện ca ghép tim nào, và các bác sĩ thông báo họ không còn giải pháp nào khác.

Thế nhưng, khi trở lại bệnh viện địa phương, ông gặp Tiến sĩ Albert Mattart, bác sĩ tim mạch đã chủ động đăng ký cho ông tham gia danh sách ghép tim tại Bệnh viện Harefield (Anh). Năm 1984, ca ghép tim được thực hiện thành công, mở ra cơ hội sống mới cho Bert Jan-ssen.

Theo thống kê, tuổi thọ trung bình của bệnh nhân sau ghép tim là khoảng 16 năm. Nhưng trường hợp của ông Bert lại là ngoại lệ đặc biệt. Ông đã sống khỏe mạnh trong suốt 39 năm 100 ngày sau ca ghép. Từ một cậu bé chỉ còn 6 tháng để sống, ông đã viết nên câu chuyện kỳ tích cho y học tim mạch toàn cầu.

Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến trong can thiệp tim mạch. Ảnh: Việt Linh.

Sự bền bỉ của Bert cũng phản ánh những bước tiến vượt bậc của y học tim mạch trong bốn thập kỷ qua. Nếu như trước kia ghép tim được xem là “phép màu” thì nay hàng loạt kỹ thuật mới đã ra đời, từ can thiệp mạch vành, đặt stent, thay van qua da cho đến sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo và robot.

Tại Việt Nam, hành trình phát triển cũng ghi dấu nhiều bước ngoặt. Năm 1995, ca can thiệp động mạch vành đầu tiên được thực hiện, đặt nền móng cho tim mạch can thiệp.

Nếu như trước năm 2000 cả nước chỉ có 3 trung tâm, thì hiện nay đã có hơn 130 trung tâm với trên 500 bác sĩ chuyên khoa, thực hiện khoảng 100.000-150.000 ca can thiệp mỗi năm. Nhờ vậy, hầu hết tỉnh, thành phố lớn đều có đơn vị tim mạch can thiệp, giúp bệnh nhân được tiếp cận điều trị sớm, giảm tải cho tuyến trung ương và cứu sống kịp thời nhiều ca nguy kịch.

Đặc biệt, nhiều trung tâm lớn của Việt Nam đã làm chủ những kỹ thuật phức tạp, tiệm cận trình độ quốc tế. Đến nay, đã có 10 trung tâm trong nước thực hiện thành công kỹ thuật thay van động mạch chủ qua ống thông (TAVI), một trong những can thiệp hiện đại bậc nhất, đòi hỏi chuyên môn cao và hệ thống trang thiết bị tiên tiến.