Căn bệnh quen thuộc nay trở nên nguy hiểm ở TP.HCM và Nam bộ

Bé trai ở TP.HCM mắc sốt xuất huyết nặng, được bác sĩ Bệnh viện Nhi đồng 1 điều trị qua cơn nguy kịch sau một tháng. Ảnh: Duy Hiệu.

Ngày 7/11, tại Đồng Tháp, Viện Pasteur TP.HCM phối hợp cùng Sở Y tế tỉnh Đồng Tháp tổ chức hội nghị triển khai nghiên cứu lâm sàng MOBILIZE-1 về vaccine phòng sốt xuất huyết đang được tiến hành tại sáu quốc gia Đông Nam Á.

Nhiều báo cáo cho thấy dịch vẫn đang là gánh nặng lớn đối với hệ thống y tế, đặc biệt tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, nơi thời tiết thuận lợi cho muỗi truyền bệnh sinh sôi.

Các địa phương như Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang liên tục ghi nhận ca mắc mới, trong đó có trường hợp nặng và không qua khỏi. Áp lực điều trị gia tăng tại các bệnh viện tuyến tỉnh, tuyến huyện, trong khi lực lượng y tế dự phòng phải duy trì công tác giám sát, xử lý ổ dịch và truyền thông cộng đồng trong thời gian dài.

Theo Viện Pasteur TP.HCM, dù số ca mắc năm nay không bùng phát đột ngột như năm 2022, song dịch vẫn diễn biến phức tạp, lan rộng nhiều khu vực dân cư và gây tốn kém nguồn lực cho các địa phương. Đây tiếp tục là thách thức lớn trong nỗ lực giảm tải gánh nặng sốt xuất huyết ở phía Nam.

Dịch không còn theo mùa

Theo Bộ Y tế, tính đến hết tháng 10, cả nước ghi nhận 135.515 ca mắc sốt xuất huyết, trong đó có 26 ca không qua khỏi. Khu vực phía Nam vẫn là “điểm nóng” của dịch với hơn 103.000 ca, chiếm hơn 3/4 tổng số bệnh nhân toàn quốc. TP.HCM ghi nhận hơn 48.000 ca, 16 người không qua khỏi.

PGS.TS Nguyễn Vũ Trung, Viện trưởng Viện Pasteur TP.HCM, cho biết sốt xuất huyết đang trở thành một trong 10 vấn đề sức khỏe toàn cầu, với hơn 100 quốc gia nằm trong vùng lưu hành bệnh.

"Trên thế giới, mỗi năm có khoảng 100 đến 400 triệu ca mắc. Việt Nam cũng là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, ghi nhận trung bình 100.000 ca/năm", PGS Trung nói.

Sốt xuất huyết đang tăng nhanh ở phía Nam. Ảnh: Duy Hiệu.

Theo ông Trung, chu kỳ và thời điểm bùng phát dịch đã thay đổi. Trước đây, sốt xuất huyết chủ yếu xuất hiện vào mùa mưa, song nay dịch kéo dài quanh năm, khiến nguy cơ bùng phát đan xen giữa các khu vực trở nên khó lường.

Biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh và môi trường nước tù đọng đã khiến muỗi vằn sinh sôi mạnh. Năm 2025, tình hình mưa bão phức tạp khiến dịch bệnh càng khó kiểm soát.

Nói thêm về nguyên nhân khiến dịch sốt xuất huyết năm nay diễn biến phức tạp, bác sĩ Lương Chấn Quang, Trưởng khoa Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật, Viện Pasteur TP.HCM, cho biết lượng mưa lớn kéo dài khiến nhiều nơi xuất hiện nhiều vật chứa nước, điều kiện thuận lợi cho muỗi vằn sinh sôi. Khi trong cộng đồng đã tồn tại sẵn mầm bệnh, việc lây lan trở nên nhanh chóng và khó kiểm soát hơn.

Theo bác sĩ Quang, các tỉnh, thành khu vực phía Nam đã kích hoạt kế hoạch tăng cường phòng, chống dịch sốt xuất huyết trong giai đoạn cao điểm tháng 11, tập trung khoanh vùng, xử lý các điểm nóng cục bộ. Tuy nhiên, ông Quang nhấn mạnh hiệu quả của chiến dịch phụ thuộc nhiều vào sự tham gia của người dân.

Nếu cộng đồng chủ quan, không thực hiện tốt việc loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, năm 2025 có thể trở thành năm kỷ lục về dịch sốt xuất huyết, với số ca tiếp tục duy trì ở mức cao đến cuối năm.

"Thông thường, khi mùa mưa kết thúc, số ca sốt xuất huyết sẽ giảm rõ rệt. Nhưng năm nay, mưa bão kéo dài, thậm chí qua hết tháng 11, sẽ khiến nguy cơ bùng phát dịch tiếp tục kéo dài", bác sĩ Quang nhận định.

Giải pháp căn cơ

Báo cáo tại hội nghị, bác sĩ chuyên khoa II Võ Thành Nhơn, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Đồng Tháp, cho biết đến ngày 30/9 số ca mắc sốt xuất huyết trên địa bàn tăng 113% so với cùng kỳ năm ngoái, hơn gấp đôi.

Toàn tỉnh ghi nhận khoảng 2.500 ổ dịch, tăng 1,5 lần so với năm 2024. Riêng tuần 41, số ổ dịch cao gấp 5 lần cùng kỳ. Đồng Tháp đã ghi nhận một ca không qua khỏi tại vùng trũng, hiện đã cập nhật lên hệ thống giám sát quốc gia.

Bác sĩ Nhơn cho biết năm nay được xác định là năm chu kỳ 3 năm của dịch quay lại, phù hợp với quy luật ghi nhận tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Các địa phương có nguy cơ cao gồm Cao Lãnh, Sa Đéc, huyện Lấp Vò, huyện Châu Thành, cùng vùng ven sông Tiền, nơi dân cư đông đúc, môi trường thuận lợi cho muỗi phát triển.

Nếu như trước đây, dịch sốt xuất huyết tập trung trong mùa mưa, thì hiện nay bệnh xuất hiện quanh năm. Tuy nhiên, đỉnh dịch vẫn rơi vào tháng 6 đến tháng 10, đặc biệt là giai đoạn tháng 7-9.

Theo dự báo của CDC Đồng Tháp, số ca sốt xuất huyết trên địa bàn có xu hướng giảm dần trong những tháng cuối năm. Cụ thể, tháng 10 ghi nhận khoảng 1.000 ca mắc, sang tháng 11 ước khoảng 600 ca và dự kiến đến tháng 12, dịch sẽ giảm mạnh nhờ thời tiết chuyển lạnh và các biện pháp phòng chống được duy trì hiệu quả.

Đỉnh dịch đã được xác định vào tuần 41, hiện số ca giảm dần. Tuy vậy, nguy cơ bùng phát trở lại vẫn tiềm ẩn, do lượng mưa thất thường và sự chủ quan của người dân trong việc diệt muỗi, lật úp vật chứa nước sau cao điểm dịch.

Mùa cao điểm dịch sốt xuất huyết ở TP.HCM, bệnh viện luôn trong tình trạng quá tải. Ảnh: Khương Nguyễn.

Với hơn 70% số ca sốt xuất huyết tập trung tại các tỉnh phía Nam, mỗi đợt dịch đều tạo áp lực lớn cho hệ thống y tế địa phương từ khâu tiếp nhận, điều trị đến nhân lực chống dịch. Các bệnh viện tuyến tỉnh, đặc biệt tại TP.HCM, Đồng Tháp, An Giang, Bến Tre, Tiền Giang, thường xuyên quá tải vào mùa cao điểm.

Trong nhiều năm, Việt Nam chủ yếu dựa vào biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết không đặc hiệu như diệt lăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi, truyền thông cộng đồng. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định đây chỉ là giải pháp ngắn hạn, khó duy trì hiệu quả lâu dài khi mật độ dân cư và biến đổi khí hậu tăng nhanh.

"Đối với các bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, biện pháp căn cơ nhất vẫn là vaccine", PGS Nguyễn Vũ Trung khẳng định.

Theo PGS Trung, việc triển khai nghiên cứu vaccine sốt xuất huyết ngay tại các tỉnh trọng điểm như Đồng Tháp và An Giang không chỉ giúp người dân được tiếp cận sớm với tiến bộ khoa học, mà còn giúp ngành y tế chủ động hơn trong công tác kiểm soát dịch.