Dạy chuyên Toán có cần 'luyện gà nòi'?

Trước hết, để có thể tranh biện và thảo luận, ta cần làm rõ các định nghĩa và khái niệm liên quan. "Luyện gà nòi" ở đây được hiểu là chăm chút, luyện các chiêu thức để thi đấu. Kết quả rất quan trọng vì liên quan thắng thua, tiền cược của chủ nhân. Còn sức khỏe và sự phát triển sau này của chú gà không mấy quan tâm.

TS Trần Nam Dũng - huy chương bạc Toán quốc tế năm 1983.

Liên tưởng vấn đề đào tạo học sinh giỏi, "luyện gà nòi" là dạy chiêu thức, cách giải độc đạo, bắt tủ để đạt thành tích cao nhất trong cuộc thi cụ thể. Mục tiêu là thành tích của thầy, của trường, của phụ huynh (thường là cả học sinh cũng rất hứng thú với những thành tích đó), chứ không phải sự phát triển vững chắc và lâu dài của bạn trẻ.

Nếu được hiểu theo nghĩa này, rõ ràng "luyện gà nòi" là không cần và không nên. Nhưng tại sao ta biết thế mà tình trạng này vẫn diễn ra?

Đó đơn giản do áp lực thành tích. Người thầy đôi khi biết dạy như thế là phản sư phạm, áp đặt, nhưng vẫn “buộc” phải làm để có thành tích “an lòng” lãnh đạo và phụ huynh.

Chính vì thế, có thầy nhiều thành tích, sau này lại đánh giá sự nghiệp của mình bằng điểm âm. Tất nhiên, cũng không ít thầy cô xây dựng, đánh bóng tên tuổi bằng những thành tích ấy.

Cách đây khoảng 10 năm, trong buổi gặp gỡ phụ huynh, họ nói với tôi, năm nay, thành tích học sinh giỏi của lớp chưa tốt. Tôi bảo, việc phát triển các cháu phải tính đến định hướng lâu dài. Các vị ấy nói: “Thực sự chúng tôi cũng nghĩ thế, nhưng dù sao có thành tích vẫn hơn, thầy ạ”.

Năm sau, thành tích của học sinh lớp này may mắn được cải thiện, nhiều em đoạt giải quốc gia, có học sinh được dự thi Toán quốc tế. Nhưng điều mà tôi vui mừng hơn là các em đều phát triển tốt, dù nhiều bạn thậm chí không lọt vào đội tuyển trường.

Một điều đáng lo ngại nữa là chất lượng đề thi ở cấp độ vòng tỉnh, vòng trường không tốt: Các bài toán được lấy ở đâu đó, hay được sáng tác cẩu thả, dùng những ý tưởng vụn vặt. Để đối phó sẽ có cách học tương ứng là học tủ và các chiêu thức vụn vặt. Cả hai cách học này đều không có lợi cho sự phát triển của học sinh.

Ngày xưa, tôi có được dạy theo kiểu "luyện gà nòi" không? Xin trả lời là không. Các thầy dạy chúng tôi những điều rất căn bản, rèn kỹ năng xử lý vấn đề, cách thức tiếp cận bài toán.

Ngày nay, tôi có dạy học sinh "luyện gà nòi" không? Xin trả lời là không. Có thể điều này sẽ ảnh hưởng thành tích của học sinh, của trường, nguyện vọng của phụ huynh, nhưng tôi vẫn luôn kiên định như vậy. Suy cho cùng, thầy giáo dạy học sinh cách học, chứ không phải để chúng có những thành tích nhất thời.