Hệ lụy từ cơn sốt hút vape dùng một lần trên toàn cầu

Hiệu trưởng Dan Cleary lần đầu nhận ra xu hướng mới trong giới học sinh sau kỳ nghỉ hè năm ngoái, khi ông ngửi thấy mùi hương ngọt phảng phất bên ngoài nhà vệ sinh của trường. Kể từ đó, hiếm khi nào mấy tuần qua mà ông không phải kỷ luật một học sinh vì tội giấu “vape”, hay thuốc lá điện tử, trong balo hoặc túi áo khoác.

Trong thập niên qua, doanh số bán thuốc lá điện tử tăng vọt khi vape nổi lên như phương thức tiêu thụ nicotine ít gây hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Trong những năm gần đây, vape sử dụng một lần trở nên phổ biến trong giới trẻ, kể cả người chưa đủ tuổi mua hợp pháp.

Cơn sốt hút vape làm dấy lên lo ngại các thiết bị này có thể khiến người dùng chưa đủ tuổi nghiện nicotine. Ngoài ra, xu hướng cũng gây ra cơn đau đầu hoàn toàn mới: Hàng tấn rác thải điện tử, theo Financial Times.

"Vứt như đầu mẩu thuốc lá"

Sự nổi tiếng của vape dùng một lần đến tình cờ. Các bậc phụ huynh và chuyên gia y tế từng phẫn nộ về sự phổ biến của Juul - công ty từng dẫn đầu thị trường, được cho là gây ra “đại dịch vaping” trong giới thanh thiếu niên Mỹ. Nhằm ứng phó với điều này, cựu Tổng thống Donald Trump đặt ra các hạn chế với một số loại thuốc lá điện tử có hương vị vào năm 2020.

Các nhà sản xuất và người dùng ở Mỹ nhanh chóng chuyển sang vape dùng một lần như giải pháp thay thế. Với nhiều cải tiến, sản phẩm này nhanh chóng được ưa chuộng ở châu Âu. Ngay cả gã khổng lồ thuốc lá Philip Morris International và British American Tobacco cũng bắt kịp xu hướng này, tung ra các phiên bản riêng.

Ông Cleary, Hiệu trưởng Học viện Robert Smyth ở Leicestershire, cho biết các thiết bị này thường bị vứt bỏ như “đầu mẩu thuốc lá” bên ngoài cổng trường.

Các vật liệu trong vape dùng một lần có thể có giá trị nếu được tái chế đúng cách. Mỗi thiết bị có phần pin chứa khoảng 0,15g lithium - kim loại được Mỹ và EU phân loại là nguyên liệu thô quan trọng. Cơ quan Năng lượng Quốc tế cảnh báo thế giới có thể thiếu hụt lithium trong vòng hai năm tới khi các nhà sản xuất đua nhau mở rộng quy mô sản xuất ôtô điện.

Dựa trên dữ liệu từ nhóm nghiên cứu Euromonitor, hơn 90 tấn lithium được sử dụng để sản xuất số lượng vape dùng một lần trị giá 5 tỷ USD bán trên toàn cầu vào năm ngoái. Con số lithium này đủ để cung cấp cho hơn 11.000 pin xe điện. Chúng cũng chứa khoảng 1.160 tấn đồng, đủ cho 1,6 triệu bộ sạc xe điện gia đình.

Nhiều chuyên gia lo ngại về tác hại môi trường của vape dùng một lần. Ảnh: Reuters.

Các sản phẩm này là công cụ kiếm tiền khổng lồ. Tuy nhiên, các nhà sản xuất trên toàn cầu gần như không hành động để tái chế các sản phẩm.

Tại Vương quốc Anh và EU, các nhà sản xuất thiết bị điện tử có nghĩa vụ pháp lý tài trợ cho việc tái chế khối lượng tương đương với những gì họ đưa ra thị trường. Tuy nhiên, chỉ có 16/150 nhà sản xuất và nhập khẩu vape ở Anh đăng ký theo luật này, theo Material Focus.

Scott Butler - Giám đốc điều hành Material Focus - nói thật “sốc” khi các nhà sản xuất đã lách luật: “Khi doanh số bán hàng và lợi nhuận bùng nổ, họ đã bỏ qua các tác động môi trường của vape”.

Scotland và Ireland đang xem xét lệnh cấm hoàn toàn với các sản phẩm này, trong khi các quy định của EU dự kiến được thông qua trong năm nay bắt buộc sử dụng pin có thể thay thế hoặc sạc lại trong tất cả sản phẩm tiêu dùng vào năm 2027.

Tuy nhiên, điều tương tự không xảy ra với Vương quốc Anh. Các nhà bán lẻ vape trị giá hơn 118.000 USD có nghĩa vụ cung cấp dịch vụ thu hồi để tái chế. Tuy nhiên, khi Financial Times đến các thương hiệu siêu thị ở trung tâm London, không nhân viên nào được hỏi biết về kế hoạch này.

Vape chỉ là một trong nhiều thiết bị điện nhỏ gây ra vấn đề đau đầu về môi trường do không thiết lập các địa điểm thu gom rác thải sinh hoạt để xử lý chúng. Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn Anh khuyến khích người tiêu dùng đem rác thải điện tử tới các trung tâm tái chế địa phương hoặc trả lại cho nhà bán lẻ.

Quan ngại về sức khỏe

Không chỉ là môi trường, vape cũng đang đặt ra những câu hỏi về vấn đề sức khỏe. Năm 2015, báo cáo mang tính bước ngoặt của cơ quan y tế công cộng Anh kết luận vape ít gây hại hơn 95% so với hút thuốc. Kể từ đó, các quan chức y tế ủng hộ việc sử dụng vape như biện pháp hỗ trợ cai thuốc lá.

Ngay cả sự bùng nổ của các loại vape có mùi hương với những người chưa đủ tuổi cũng không làm lung lay quan điểm này. Một đánh giá công bố vào năm ngoái khẳng định giới chức “phải chấp nhận” vape như công cụ giảm tỷ lệ hút thuốc.

Một số người lập luận nếu số lượng thanh thiếu niên hút vape tăng không kiểm soát, những cá nhân này khi lớn lên có thể sẽ hút thuốc. Nghiên cứu năm 2020 của Truth Initiative cho thấy những người 15-27 tuổi hút thuốc lá điện tử có khả năng hút thuốc cao gấp 7 lần so với người chưa bao giờ đụng.

Các sản phẩm thuốc lá điện tử có hương vị bày bán trên kệ hàng ở Raleigh, North Carolina, Mỹ hồi năm 2022. Ảnh: Reuters.

Trong khi nhiều nơi đang hành động cấm vape có hương vị, Javed Khan - người đứng đầu đánh giá của chính phủ Vương quốc Anh - cảnh báo “hấp tấp” cấm vape có hương vị có thể "khiến một số người quay lại hút thuốc". Có bằng chứng ủng hộ lập luận của ông Khan.

Theo nghiên cứu công bố trên tạp chí khoa học Addiction, tỷ lệ hút thuốc ở người trẻ tuổi ở Anh đã giảm. Từ tháng 1/2021-4/2022, trong khi tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở người 18 tuổi tăng vọt, tỷ lệ hút thuốc giảm từ 24,5% xuống 19,5% ở nhóm này.

Những thương hiệu thuốc lá lớn đang chạy đua để bắt kịp xu thế vape dùng một lần. Họ hy vọng những tranh cãi xoay quanh những thương hiệu thuộc sở hữu của Trung Quốc sẽ cho phép họ chiếm lĩnh thị trường thuốc lá dùng một lần có hương vị. Ngoài ra, họ cũng cố thể hiện mình là “đồng minh” với các cơ quan quản lý.

Tuy nhiên, những người trong ngành tin rằng về sau cùng, vape dùng một lần sẽ “phản chiếu quá trình đi lên rồi đi xuống nhanh chóng” của thuốc lá điện tử có thể tái sử dụng như Juul - công ty có mức định giá giảm từ 38 tỷ USD xuống còn hơn 700 triệu USD.

Cho đến lúc đó, trở lại Leicestershire, các nhà giáo dục như hiệu trưởng Cleary sẽ phải dọn dẹp mớ hỗn độn khi ngày càng có nhiều học sinh có thói quen hút thuốc lá điện tử.

“Tôi thực sự muốn biết những người sản xuất những thứ này sẽ ngủ như thế nào. Chắc hẳn tiền bạc đã khiến họ ngủ dễ hơn”, ông nói.