Lương giảm, mất việc vì AI phát triển nhanh

AI có thể giúp con người làm những công việc văn phòng từ đơn giản đến phức tạp. Ảnh: LeBigData.

Trong vài tháng qua, Aki Ito, phóng viên của Business Insider, đã đọc loạt nghiên cứu của các nhà kinh tế học về giá trị của trí tuệ nhân tạo tại nơi làm việc.

Thông qua những nghiên cứu này, bà Ito nhận thấy AI đang giúp con người làm việc tốt hơn và nhanh hơn. Những con số này khiến người lạc quan tin về viễn cảnh bùng nổ kinh tế còn người bi quan lại lo sợ bị AI cướp việc.

Nhưng điều khiến bà Aki Ito quan tâm không phải là AI giúp được gì, mà là AI sẽ giúp được những ai ở nơi làm việc và tại sao.

AI mang nhiều lợi ích cho người kém cỏi

Để tìm hiểu kỹ tác động của AI đối với người lao động, các nhà kinh tế tại University College London và trường Kinh doanh thuộc Đại học Exeter (Anh) đã tìm hiểu tác động của AI trong 6 lĩnh vực việc làm, cụ thể như sau.

Người có năng suất làm việc kém có xu hướng được AI giúp đỡ nhiều hơn. Ảnh: Adobestock.

Thứ nhất là viết sáng tạo. Nhóm nghiên cứu giao nhiệm vụ cho người lao động viết truyện ngắn, một tuyện phải tự sáng tác hoàn toàn và một truyện được dùng AI.

Nhờ có AI, những người không giỏi tưởng tượng lại viết ra những câu chuyện thú vị và mới lạ hơn. Trái lại, AI lại không mang lợi ích cho những người giỏi sáng tạo.

Thứ hai là viết văn bản văn phòng. Các nhà nghiên cứu đã yêu cầu người lao động hoàn thành các nhiệm vụ viết thường gặp như thông cáo báo chí, báo cáo ngắn, email.

Kết quả, việc sử dụng AI giúp mọi người viết loại văn bản này nhanh hơn khoảng 30%, bất kể người có trình độ, kỹ năng chuyên môn tốt hay kém. Nhưng khi nói đến chất lượng văn bản, AI chủ yếu hỗ trợ những người có hiệu suất làm việc thấp.

Thứ ba là mã hóa, các kỹ sư phần mềm ít năm kinh nghiệm được hưởng lợi nhiều hơn lập trình viên kỳ cựu trong việc sử dụng công cụ AI có tên là GitHub Copilot.

Thứ tư là tư vấn quản lý. Các nhà nghiên cứu đã chấm điểm người tư vấn chuyên nghiệp dựa trên 18 nhiệm vụ đòi hỏi nhiều kiến thức tương tự công việc của mình. Nhờ GPT-4, điểm của những người hiệu suất thấp tăng lên 43%, trong khi người hiệu suất cao chỉ được tăng khoảng 17% số điểm.

Thứ năm là học luật. Nhóm nghiên cứu tổ chức một kỳ thi cho sinh viên luật, các bạn được sử dụng và không được sử dụng GPT-4 khi làm bài thi.

Những học sinh thành tích bét lớp lại tăng điểm đáng kể nhờ chatbot AI, trong khi đó, việc sử dụng công cụ này lại ảnh hưởng điểm số của những sinh viên đứng đầu lớp.

Nhóm lĩnh vực cuối cùng được thử nghiệm là tổng đài. Các nhà nghiên cứu đã đo lường tác động của công cụ AI khi ứng dụng tại một trung tâm cuộc gọi.

Kết quả, những nhân viên mới vào nghề và người có năng suất làm việc thấp lại đạt năng suất cao hơn 34% khi dùng AI, trong khi những người có nhiều kinh nghiệm lại ít nhận được lợi ích từ công cụ này. Thậm chí, việc dùng AI còn cản trở ở một số khía cạnh, ví dụ như chất lượng cuộc trò chuyện.

Từ những thử nghiệm trên, nhóm nghiên cứu nhận ra rằng AI tăng hiệu suất trong nhiều công việc, từ những việc lương thấp, phải lặp đi lặp lại như tổng đài, cho đến những công việc lương cao và đòi hỏi nhiều nhiệm vụ phức tạp như quản lý.

Tuy nhiên, cách AI tăng năng suất mới là điều được quan tâm nhiều hơn. Những người làm thử nghiệm rút ra kết luận rằng AI đang thu hẹp sự khác biệt về hiệu suất trong công việc. Chỉ vài tháng ngắn ngủi, những công vụ mới này đã làm được điều mà hàng thập kỷ qua nền giáo dục Mỹ không làm được, đó là bình đẳng hóa nơi làm việc.

Người chậm nhanh hơn còn người nhanh bị tụt lại

Từ những thí nghiệm trên, chúng ta có thể nghĩ thêm về cách hoạt động của các mô hình ngôn ngữ lớn. Về cơ bản, mô hình ngôn ngữ lớn tạo ra những điều từng xảy ra trước đây - người có hiệu suất thấp được học hỏi rất nhiều nhưng đó lại là điều mà người giỏi đã biết.

Ví dụ, nếu bạn đưa cho mọi người một cây gậy, nó sẽ giúp những người đi chậm có thể tăng tốc, nhưng nó lại không giúp ích nhiều cho người chạy nhanh như Usain Bolt, thậm chí khiến anh ấy chạy chậm lại.

Điều này đi ngược với cách chúng ta thường nghĩ về công nghệ ở nơi làm việc.

Trong vài thập kỷ qua, các công nghệ mới như robot công nghiệp, máy tính cá nhân và Internet đã hỗ trợ rất nhiều cho những người lao động có tay nghề cao và có bằng đại học, nhưng chúng hầu như không giúp được gì với những người có ít kỹ năng và học vấn thấp.

Các nhà kinh tế gọi đây là sự thay đổi công nghệ thiên về kỹ năng. Đó cũng là lý do khiến tình trạng bất bình đẳng về thu nhập tăng lên rất nhiều kể từ những năm 1980.

AI giúp người kém đi nhanh hơn nhưng khiến người giỏi bị tụt lại. Ảnh: Shutterstock.

Điều này dẫn đến những vấn đề rộng hơn của nghiên cứu. Cụ thể, nếu AI nâng cao năng suất của những người hiệu suất thấp và đặt họ ngang hàng với người làm việc giỏi nhất, vậy cây hỏi đặt ra điều đó sẽ thay đổi công việc chuyên môn như thế nào.

Một khả năng là AI có thể đảo ngược tình trạng bất bình đẳng thu nhập ngày càng tăng ở Mỹ. Một số sự bất bình đẳng ngày nay là kết quả của sự chênh lệch cực lớn về tiền lương trong nhiều ngành nghề ưu tú - ví dụ như IT.

Những nhân sự giỏi được trả tiền nhiều hơn vì họ làm việc tốt hơn người khác. Nhưng nếu AI làm cho mọi lập trình viên có năng suất làm việc như nhau, nhân sự giỏi sẽ rất khó để đòi hỏi mức lương cao cho khả năng làm việc của mình.

AI sẽ khiến lương của chúng ta đều giảm?

Bàn thêm về sự bất bình đẳng về tiền lương, bà Aki Ito cho rằng AI có thể làm giảm lương của những người có thu nhập cao nhất và không cần tăng lương cho những người có thu nhập thấp nhất.

Lấy ví dụ về nhân viên IT. Trước đây, nhân viên IT giỏi được trả lương cao nhờ hiệu suất làm việc. Nhưng nếu bây giờ AI có thể giúp những người kém nhất cũng có thể làm việc hiệu quả, khoảng cách năng suất sẽ bị thu hẹp. Khi đó, người tài có chuyên môn và trình độ học vấn sẽ không còn được coi trọng như trước.

Khi năng suất của người kém cũng tăng, người sử dụng lao động có thể lựa chọn việc hạ mức lương trần thay vì tăng mức lương sàn. Trong kịch bản này, có thể chúng ta sẽ thấy AI giúp giảm bất bình đẳng thu nhập, nhưng thực tế tất cả chúng ta sẽ kiếm được ít tiền hơn.

Không may, đây chính là cách AI đang dần ảnh hưởng đến thị trường việc làm ngày nay.

Nhóm nghiên cứu đã xem xét nền tảng việc làm trực tuyến Upwork - nơi hội tụ những người lao động bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi các công cụ AI như ChatGPT.

Kết quả, họ thấy số lượng việc làm trên nền tảng này giảm và thu nhập cũng vậy. Những người giỏi, kiếm được nhiều tiền phải chịu thiệt hại nặng nề nhất.

Về mặt kinh tế, AI không nâng cao tay nghề của người lao động, trái lại nó làm giảm chất lượng của người lao động. Ví dụ, những họa sĩ minh họa giỏi nhất cũng phải lao đao vì AI bây giờ có thể làm ra những tác phẩm ngoài sức tưởng tượng. Điều này cũng được ví như việc các thợ dệt thủ công mất đi việc làm kể từ khi bắt đầu cách mạng công nghiệp.

Về mặt lý thuyết, AI sẽ khiến lương của mọi người đều giảm vì các nhà tuyển dụng sẽ thuê nhân viên mới để trả lương thấp hơn. Nhưng thực tế, khi trao đổi với nhiều giám đốc điều hành, bà Aki Ito nhận thấy không ai nói đến việc sa thải nhân viên giỏi, thu nhập cao.

Trái lại, nhiều người trong số đó lại có xu hướng ít thuê người mới ra trường vì AI ngày càng có thể đảm nhận những nhiệm vụ cơ bản. Theo đó, các công ty sẽ tuyển những chuyên gia có thể xử lý các công việc phức tạp mà máy móc khó có thể thực hiện.

Nhưng nếu phải dự đoán, bà Aki Ito vẫn tin rằng xu hướng này sẽ không kéo dài lâu. Một số nhà tuyển dụng dám nghĩ dám làm có thể sẽ dốc toàn lực để tuyển nhân viên ít kinh nghiệm và nâng cao hiệu suất của họ bằng AI để tiết kiệm tiền lương.

Điều này có thể là mối đe dọa với nhân viên cổ cồn trắng, đặc biệt là những người làm việc trong lĩnh vực quản lý và luật, vì có thể AI sẽ khiến họ mất đi những đặc quyền mà năng lực làm việc mang lại giống như ngày trước.

Học sinh học giỏi toán hơn nhờ có AI Nghiên cứu mới cho thấy những giáo viên được AI đào tạo có thể giúp học sinh nâng cao trình độ học toán. 14:19 10/12/2023