Sinh viên 'giảm khả năng tư duy' vì lạm dụng AI

Nhiều sinh viên sử dụng AI trong quá trình học tập. Ảnh: Phương Lâm.

“Gần như 100% sinh viên lớp mình dùng AI. Công cụ này quá tiện lợi, không dùng thì rất phí”, Hương Giang (sinh viên năm ba, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) chia sẻ với Tri Thức - Znews.

Sự phổ biến của AI trong lĩnh vực giáo dục là không thể phủ nhận. Dù nhiều người lo ngại về nguy cơ gian lận và suy giảm khả năng tư duy độc lập, một bộ phận không nhỏ sinh viên vẫn đang khai thác “sức mạnh” của AI để vượt qua những giới hạn học thuật truyền thống.

AI không khác gì giảng viên

Hương Giang biết đến các công cụ AI từ năm nhất. Tuy nhiên, thời điểm đó, nữ sinh cảm thấy thông tin mà công cụ đưa ra không xác thực bằng việc tìm kiếm trên mạng. Vì vậy, cô chỉ “nhờ” AI chỉ ra luận điểm về một vấn đề hoặc gợi ý viết câu văn. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian ngắn sử dụng, Giang phải bất ngờ trước khả năng của AI.

“Nó có thể viết hoàn chỉnh một báo cáo, hơn cả khả năng của mình”, Giang nói.

Theo đuổi ngành Thông tin thư viện, nữ sinh nói AI là công cụ vạn năng khi có thể hỗ trợ cô phân loại tài liệu, tóm tắt nội dung hoặc tra cứu thông tin đáng tin cậy. Thậm chí, Giang coi AI là “giảng viên” vì giúp cô ôn tập và kiểm tra kiến thức. Khi gặp câu hỏi khó, Giang có thể trực tiếp hỏi AI thay vì thầy cô và ngay lập tức nhận được phản hồi.

Hương Giang cho biết nhờ AI hỗ trợ, quá trình học tập của cô tiến bộ hơn. Ảnh: NVCC.

Nữ sinh lấy ví dụ khi học môn Nhập môn quản trị thông tin, giảng viên yêu cầu vẽ sơ đồ tóm tắt các mô hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Giang vẫn nhớ khi ấy, cả nhóm cô loay hoay vì không ai biết trong doanh nghiệp có bộ phận nào. Trong khi đó, AI như “cứu tinh” khi cung cấp thông tin chính xác, giúp cả nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

Ngoài ra, Giang còn cải thiện kỹ năng phân tích dữ liệu, viết bài báo nghiên cứu khoa học khi AI gợi ý cấu trúc, đưa ra từ ngữ phù hợp và chỉnh sửa, biên tập hoàn chỉnh theo đúng ngôn ngữ học thuật.

“Nhờ có AI, thành tích học tập và kỹ năng của mình hoàn thiện hơn”, Giang nói.

Trong khi đó, AI giúp Lê Linh (sinh viên năm 2 tại Đại học Kinh tế TP.HCM) tiết kiệm “cả đống tiền học” ngoại ngữ.

Nữ sinh kể cô dùng AI DeepSeek để hỗ trợ học tiếng Trung. Còn với tiếng Anh, trong quá trình ôn thi chứng chỉ TOEIC, thay vì chi tiền mua khóa học bên ngoài để có lộ trình học, nữ sinh nhờ ChatGPT lập kế hoạch ôn thi trong 3 tháng sao cho phù hợp với sinh viên.

Sau đó, chatbot đưa ra cho Linh một bảng kế hoạch ôn tập 4 kỹ năng. Mỗi kỹ năng sẽ học trong một khoảng thời gian nhất định, kèm theo đó là các nội dung ngữ pháp, từ vựng, dạng bài cần học. Linh chỉ cần lên mạng tìm thêm tài liệu phù hợp với kế hoạch được chatbot đưa ra, học theo lộ trình và cảm thấy hiệu quả.

Không dừng lại ở lĩnh vực kinh tế, khoa học xã hội, sinh viên trường Y cũng biến AI thành công cụ đắc lực.

Quỳnh Trâm (sinh viên năm thứ ba, Đại học Y Hà Nội) nhớ có lần học môn Dược lý lâm sàng, bài học khá khó trong khi tài liệu lại toàn thuật ngữ chuyên ngành. Lúc đó, Trâm đã dùng ChatGPT để giải thích từng khái niệm bằng ngôn ngữ dễ hiểu hơn, rồi nhờ AI hệ thống lại các ý chính của bài học để có thể nắm bài một cách logic và dễ dàng.

Ngoài ra, Trâm còn dùng AI để lập thời gian biểu, lên kế hoạch học tập trong tuần, tháng để hoạt động có hiệu quả.

“Việc so sánh các dữ liệu, AI cũng làm rất tốt”, Trâm hào hứng chia sẻ. Cô chỉ cần tải các tài liệu cần so sánh lên AI, sau đó viết câu lệnh - ví dụ như phân biệt rõ các bệnh lý. Chưa đầy 1 phút, công cụ sẽ cho ra một bảng so sánh rất sát với yêu cầu.

Nữ sinh thấy rõ được sự khác nhau, điểm mạnh, điểm yếu của các vấn đề và đưa ra chẩn đoán chính xác cho bệnh nhân.

“Mình nghĩ AI không chỉ là công cụ tìm kiếm, nếu biết cách đặt câu hỏi và chọn lọc thông tin, nó sẽ trở thành trợ lý học tập tuyệt vời”, Trâm nói.

Một câu lệnh Quỳnh Trâm đặt ra cho AI. Ảnh: NVCC.

AI không cảm xúc, nhưng có thể trở thành bạn

Không chỉ sử dụng AI trong học tập, các sinh viên còn “mê” cách AI trở thành người bạn.

- Với tư cách là bạn thân của tôi, hiện tại, tôi đang gặp vấn đề này, nếu là bạn tôi, bạn có thể giúp tôi tư vấn, giải quyết vấn đề này không? (yêu cầu gần gũi, thân thương).

Lê Linh đặt câu lệnh cho AI để tìm lời khuyên. Cô nói dù công cụ không có cảm xúc như con người, nhưng nó phân tích thông tin tốt, lại không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc hay các mối quan hệ cá nhân như con người nên giúp cô nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện hơn.

Linh thừa nhận từ khi dùng AI, chất lượng cuộc sống cũng cải thiện. Ví dụ, khi mông lung về việc phát triển bản thân, nữ sinh đã nhờ AI lên kế hoạch những điều nên làm để đạt được mục tiêu. Thậm chí, phần mềm còn đưa ra một vài mẹo hay để cô đạt được mục tiêu nhanh chóng và dễ dàng hơn.

Trong một vấn đề khác, Gemini phân tích rõ hơn những khó khăn mà Linh đang gặp phải, như việc thiếu thời gian hay định hướng. Sau đó, công cụ đặt ra những câu hỏi để cô nhìn nhận vấn đề khách quan, so sánh ưu - nhược điểm của các lựa chọn khác nhau để cô đưa ra lựa chọn phù hợp nhất.

Với Quỳnh Trâm, khi làm cộng tác viên tại các phòng khám, cô thường dùng AI để soạn tin nhắn chăm sóc khách hàng, trả lời khách khi gặp những tình huống “khó nói”.

Bên cạnh đó, cô cũng nhờ AI lên kế hoạch cho những chuyến du lịch, chi tiêu, thực đơn hay lịch trình tập thể dục hàng ngày...

"Mình còn dùng AI để gợi ý content, ý tưởng cho fanpage, viết caption cho bài đăng Facebook. Nó có thể thể vừa hài hước, vừa chuyên nghiệp, vừa duyên dáng", Trâm kể.

Còn với Hương Giang, nữ sinh hay dùng AI để gợi ý món ăn hoặc hướng dẫn nấu nướng. Ngoài ra, khi cảm thấy “bế tắc”, nữ sinh còn nhờ ChatGPT xem tử vi. Mặc dù không tin, nhưng AI đưa ra một số câu trả lời phù hợp ở một số thời điểm, giúp Giang có thêm động lực.

Nhưng cần cảnh giác với AI

Dù AI hữu ích, song các sinh viên thừa nhận đôi lúc, họ bị phụ thuộc vào công cụ. Hương Giang cho biết đã có lần, cô sao chép gần như toàn bộ những gì AI đưa ra vào bài tiểu luận cuối kỳ. Cô thậm chí sử dụng AI ngay trên lớp để trả lời những câu hỏi mà giáo viên đưa ra.

Gần đây, nữ sinh nhận thấy khả năng tư duy bị suy giảm khá nhiều. Cô mất khá nhiều thời gian để phản biện hoặc đưa ra đáp án cho một vấn đề. Đầu tuần này, trong một môn học, khi giảng viên đặt câu hỏi và yêu cầu không được sử dụng AI, Giang mô tả “cả lớp im phăng phắc, không ai có thể tư duy để trả lời được câu hỏi của thầy, trong khi những buổi có sử dụng AI lại rất sôi nổi”.

“Mình ‘xịt keo’ luôn. Cứ ngỡ dùng AI sẽ thông minh hơn, không ngờ lại khiến mình tụt lùi khi lạm dụng nó”, Giang nhìn nhận.

Còn Quỳnh Trâm nhận ra khả năng diễn đạt của mình kém đi rõ rệt sau nhiều lần nhờ AI viết bài. Những bài luận do nữ sinh viết ra quá ngắn, thiếu liên kết và không biết phải sắp xếp bài làm như thế nào. Thậm chí vì không đọc bài mà đã dùng AI, đến lúc giảng viên đặt câu hỏi, Trâm không nắm được kiến thức nào để trả lời.

Quỳnh Trâm cho rằng nếu biết cách đặt câu hỏi và chọn lọc thông tin, Ai sẽ trở thành trợ lý học tập tuyệt vời. Ảnh: NVCC.

Sau những lần trên, cả Trâm và Giang khắc phục bằng cách luôn cố gắng đọc tài liệu, tự hiểu, tự viết hoặc tự giải quyết vấn đề trước, rồi mới nhờ AI góp ý, chỉnh sửa hoặc bổ sung ý tưởng.

“Mình bắt đầu hạn chế thời gian sử dụng, đặt ra nguyên tắc chỉ coi AI là công cụ hỗ trợ chứ không thể thay thế hoàn toàn tư duy bản thân”, Giang nói.

Ngoài ra, hai nữ sinh cũng kiểm chứng lại thông tin mà AI cung cấp. Họ cho biết không còn tin hoàn toàn vào câu trả lời của AI mà sẽ đối chiếu với tài liệu, sách vở hoặc hỏi lại giảng viên để đảm bảo tính chính xác và sửa lại theo những gì mình cần.

“Mình nghĩ điều quan trọng là sử dụng AI có phương pháp. Căn bản nhất là biết cách đưa ra câu hỏi, viết câu lệnh cho AI. Nếu chỉ đưa ra duy nhất một câu hỏi không có chủ đề, không có điều kiện, không có định hướng cho AI, nó sẽ đưa ra câu trả lời rất chung chung, không có giá trị sử dụng. Nhưng nếu biết sử dụng cấu trúc câu lệnh đúng, AI sẽ đưa ra những câu trả lời đủ, đúng và sâu sắc như một chuyên gia”, Trâm nhìn nhận.

Nữ sinh gợi ý cấu trúc câu lệnh mà cô thường sử dụng như sau:

• Gán vai trò hoặc nhân vật mà AI cần nhập vai để trả lời
• Nhiệm vụ cụ thể mà bạn muốn AI thực hiện
• Nội dung hoặc tài liệu đầu vào để AI sử dụng
• Cấu trúc kết quả AI cần trình bày (ví dụ như dạng bảng/ đoạn văn…)
• Ví dụ minh họa cho câu trả lời mong muốn
• Giọng điệu, cách truyền đạt