Xơ phổi là một trong những biến chứng hậu Covid-19 đáng lo ngại nhất. Bệnh thường gặp ở những bệnh nhân Covid-19 có viêm phổi. Những trường hợp chỉ viêm đường hô hấp trên, tức không bị viêm phổi, thì không có biến chứng hậu Covid-19 xơ phổi.
Hai con đường dẫn đến xơ phổi
Hơn 200 yếu tố là con số cho thấy sự quá phức tạp, nhưng tựu trung lại, đây là hậu quả của phản ứng viêm. Tôi có thể tóm tắt thành hai con đường chính dẫn đến tình trạng nghiêm trọng này.
- Nhiễm virus gây tổn thương trực tiếp đến phổi: Do virus gây tổn thương nhu mô phổi, tình trạng này diễn ra dai dẳng, kéo dài khiến phản ứng chữa lành vết thương diễn ra bất thường. Phổi bị xơ hóa.
- Phản ứng của hệ miễn dịch: Virus xâm nhập, hệ miễn dịch được kích hoạt. Các đại thực bào, bạch cầu trung tính, bạch cầu ái toan, tế bào Th2 tập trung tại vị trí tổn thương, giải phóng một lượng lớn chất trung gian hoá học như TGF-β, TNF-α, MMPs, IL (IL-1, IL-4, IL-5, IL-6, IL-13 và IL-17). Các thành phần đó vừa có tác dụng chống viêm, vừa đóng vai trò chất tiền xơ. Ví dụ, TGF-β làm tăng trưởng biến đổi tổ chức mô phổi, TNF-α tăng hoại tử tạo u hạt sau viêm.
Để dễ hiểu, bạn hãy hình dung như ta bị cái nhọt ở trên người, có những trường hợp nhọt tiêu đi hết nên mô cơ thể trở lại bình thường. Với trường hợp bị nặng hơn, nó sẽ để lại vết sẹo tồn tại theo năm tháng.
Một nghiên cứu tổng hợp từ 24 nghiên cứu trên khắp thế giới đã chỉ ra bệnh nhân viêm phổi do Covid-19, xơ phổi không chỉ xảy ra trong thời kỳ mắc bệnh, mà còn tiếp tục tiến triển cho đến 3 tháng sau khi xuất viện. 59% trường hợp viêm phổi do Covid-19 có tổn thương dai dẳng ở nhu mô phổi.
Các hình thái tổn thương phổ biến nhất trên phim cắt lớp vi tính ngực bao gồm: 39% kính mờ loang lổ, 33% dày tổ chức kẽ hoặc dày vách ngăn tiểu thuỳ, 31% dải xơ trong nhu mô, 26% biến dạng bó mạch phế quản hoặc giãn phế quản trong tiểu thuỳ, 11% phản ứng dày màng phổi, 6% đông đặc nhu mô phổi.
 |
| Một bệnh nhân Covid-19 thở oxy trên đường chuyển viện hồi tháng 8/2021 ở TP.HCM. Ảnh: Duy Hiệu. |
Nghiên cứu khác ở Trung Quốc, thực hiện trên 120 bệnh nhân viêm phổi do Covid-19, kết quả chụp CT 6 tháng sau khi ra viện, tổn thương xơ hoá phổi đã giảm đi đáng kể.
Khi nào cần đi khám xơ phổi hậu Covid-19?
Những bệnh nhân sau điều trị viêm phổi do Covid-19, nếu xuất hiện ít nhất một trong các dấu hiệu sau nên đi khám tình trạng xơ phổi.
- Khó thở: Nếu có tình trạng khó thở, thở hổn hển, phải đi khám ngay. Những trường hợp kín đáo hơn, có thể phát hiện bằng cách đi bộ với đồng hồ đếm ngược 6 phút, nếu quá trình đi thấy mệt, khó thở, phải dừng lại để nghỉ, quãng đường đi không đạt 500 m. Đây là những dấu hiệu cảnh báo có tình trạng xơ phổi.
Lưu ý, những người có tiền sử đau thắt ngực không ổn định, nhồi máu cơ tim trong vòng một tháng, không thử đi bộ 6 phút. Những trường hợp nhịp tim trên trên 120 lần mỗi phút khi nghỉ ngơi, huyết áp tâm thu trên 180 mmHg, huyết áp tâm trên 100 mmHg cũng không thử đi bộ 6 phút.
- Sút cân không rõ nguyên nhân.
- Mệt mỏi kéo dài.
- Ho khan kéo dài.
- Đau nhức khắp cơ thể kéo dài.
- Đầu ngón tay ngón chân tròn như dùi trống.
Chú ý, một số trường hợp viêm phổi do Covid-19 nhưng vẫn tự điều trị tại nhà, nên để phát hiện cần biết những dấu hiệu quan trọng. Nếu xét nghiệm nCoV dương tính, dấu hiệu đầu tiên để nhận biết viêm phổi như nhịp thở tăng (trên 60 lần/phút với trẻ dưới 2 tháng tuổi, trên 50 lần/phút với trẻ 2-11 tháng tuổi, trên 40 lần/phút với trẻ 12-60 tháng tuổi, trên 30 lần/phút với trẻ lớn và người lớn). Dấu hiệu tiếp theo là chỉ số SpO2 < 94%.
 |
| Hàng chục bệnh nhân xếp hàng chờ khám di chứng hậu Covid-19 tại Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM. Ảnh: Duy Hiệu. |
Tuỳ theo từng điều kiện của cơ sở y tế, bác sĩ có thể khám lâm sàng, sử dụng các thăm khám để phát hiện tình trạng xơ phổi, mức độ ảnh hưởng.
- Chụp X-quang phổi: Khi các biểu hiện lâm sàng không có tình trạng viêm phổi trong thời kỳ nhiễm virus, tại thời điểm khám bác sĩ không thấy những dấu hiệu của suy giảm chức năng hô hấp, nhân viên y tế chỉ cần chụp X-quang tim phổi là đủ.
- Chụp cắt lớp vi tính phổi: Nếu phim X-quang có tổn thương hoặc tiền sử viêm phổi do Covid-19 rõ ràng, hay tình trạng khó thở suy giảm chức năng hô hấp, bác sĩ chỉ định chụp CT để chẩn đoán chính xác. Bạn nên chụp CT độ phân giải cao là tốt nhất.
- Thực hiện test đi bộ 6 phút: Đây là một thăm khám dễ thực hiện, đánh giá hiệu quả chức năng hô hấp của bệnh nhân. Cách thực hiện là cho bệnh nhân đi bộ trong 6 phút, đánh giá tình trạng mệt và khó thở theo bảng điểm Borg. Đánh giá quãng đường người bệnh đi được trong thời gian 6 phút. Đánh giá không hoàn thành bài test như phải nghỉ giữa chừng hoặc dừng test khi chưa đủ 6 phút.
- Đo chức năng hô hấp: Thể tích thở ra tối đa trong một giây đầu tiên sau khi đã hít vào gắng sức (FEV1), dung tích sống gắng sức (FVC), tỷ lệ FEV1/FVC, lưu lượng khí thở ra gắng sức (FEF) từ khoảng 25-75%, lưu lượng thở ra đỉnh (PEF).
- Các xét nghiệm máu thường quy, xét nghiệm chức năng gan và thận, xét nghiệm đường huyết lúc đói, xét nghiệm Lipid máu, xét nghiệm kháng thể Immunoglobulin G.
Điều trị như thế nào?
Hầu hết bệnh nhân xơ phổi do virus khác đều tự hồi phục sau 6 tháng đến một năm. Số ít để lại di chứng nhiều năm, thậm chí tổn thương vĩnh viễn.
Di chứng xơ phổi có một tỷ lệ nhất định, ước chừng 2-6% nếu dựa vào kinh nghiệm viêm phổi do các nhóm coronavirus. Người già và mắc các bệnh nền càng dễ bị xơ phổi.
Tổn thương xơ phổi hậu Covid-19 cũng hầu hết tự khỏi. Cũng giống như xơ phổi do các virus khác gây nên, một số trường hợp bác sĩ sẽ cho dùng kháng sinh, thuốc ức chế miễn dịch corticosteroid, thuốc chống xơ hóa hoặc các loại thuốc khác.
Để khắc phục tình trạng xơ phổi, người bệnh phát hiện sớm, quản lý sức khỏe ngay từ giai đoạn đầu. Tập thể dục thường xuyên, bổ sung dinh dưỡng, bỏ thuốc lá, ăn một chế độ ăn uống lành mạnh... là cách để khắc phục xơ phổi trong một chặng đường dài.
Tóm lại, xơ phổi hậu Covid-19 cũng tương tự như tình trạng viêm phổi do các virus khác gây nên. Đó là di chứng tất yếu sau viêm phổi, thông thường, 80% bệnh nhân hồi phục từ 6 tháng đến một năm. Bạn nên hiểu về tình trạng này để không sợ hãi.
Thực tế, hàng ngày, tôi khám nhiều bệnh nhân sau Covid-19, hầu hết họ khỏe mạnh. Tuy nhiên, không ít trường hợp biết mình bị xơ phổi dễ hoảng loạn, nghe theo lời đồn thổi tự điều trị, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.
Bác sĩ Trần Văn Phúc hiện làm việc tại khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn. Ông là một trong 10 thầy thuốc trẻ Việt Nam tiêu biểu năm 2014.
Dịch Covid-19
Phát hiện mới về hậu quả của Covid-19
Nghiên cứu mới cho thấy Covid-19 gây hại cho hệ vi sinh vật đường ruột, có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác như đầy hơi và trào ngược axit.
Covid-19 vẫn gây chết người nhưng đã thay đổi về nhân khẩu học
Bang California, Mỹ, đang có sự thay đổi về nhân khẩu học trong số ca tử vong. Theo các chuyên gia, xu hướng này tương tự với toàn nước Mỹ và nhiều nước khác trên thế giới.
Phát hiện virus bí ẩn giống SARS-CoV-2 ở Nga
Với protein gai có thể dễ dàng bám vào tế bào người như nCoV, loại virus này khiến các nhà khoa học lo lắng. Đặc biệt, vaccine và kháng thể Covid-19 không có tác dụng với nó.
Đại dịch mới ở những người khỏi Covid-19
Nghiên cứu mới cho thấy ngay cả người nhiễm nCoV nhẹ cũng có nguy cơ bị đau tim, đột quỵ cao hơn. Điều này dấy lên mối lo về đại dịch bệnh tim mạch ở những người khỏi Covid-19.
Triệu chứng nhiễm biến chủng BA.5
Về cơ bản, người nhiễm BA.5 sẽ có các triệu chứng như những chủng Covid-19 trước đó. Song, tần suất gặp phải của từng triệu chứng lại khác nhau.
