Những dạng thuốc không được bẻ, không nghiền nát khi dùng

Nhai hay nghiền nát một số loại thuốc cần uống nguyên viên có thể dẫn đến nguy hiểm. Ảnh: Shutterstock.

Không ít người có thói quen bẻ nhỏ hoặc nghiền nát thuốc viên trước khi uống vì sợ đắng, khó nuốt. Tuy nhiên, theo dược sĩ Trần Thị Khánh Ly, khoa Dược, Bệnh viện Nhân dân 115 (TP.HCM), không phải loại thuốc nào cũng có thể làm như vậy. Việc chia nhỏ, nhai hay nghiền sai cách có thể làm giảm hiệu quả điều trị, thậm chí gây hại cho sức khỏe.

Một trong những nhóm thuốc tuyệt đối không được bẻ hoặc nghiền là thuốc bao tan trong ruột (Enteric-Coated, EC). Dạng thuốc này có lớp màng đặc biệt giúp bảo vệ dược chất khỏi acid dạ dày và chỉ tan khi xuống đến ruột non.

Nếu bị nghiền hoặc bẻ, lớp màng bảo vệ bị phá vỡ, khiến thuốc phân hủy sớm, giảm tác dụng và tăng nguy cơ kích ứng dạ dày. Ví dụ, các viên aspirin có bao tan trong ruột cần môi trường kiềm (pH khoảng 8) để phát huy hiệu quả, vì vậy việc bẻ hoặc nhai có thể khiến thuốc mất tác dụng.

Tương tự, thuốc giải phóng kéo dài cũng không được phép nghiền hoặc bẻ nhỏ. Đây là dạng thuốc được thiết kế để phóng thích hoạt chất từ từ trong nhiều giờ. Khi bị phá vỡ cấu trúc, toàn bộ lượng thuốc sẽ được giải phóng dồn dập, có thể dẫn đến quá liều hoặc ngộ độc.

Người dùng có thể nhận biết nhóm thuốc này qua các ký hiệu như CR, XR, SR, LA hoặc MR (Controlled release, Extended release, Sustained release, Long acting, Modified release) trên bao bì.

Một dạng khác là thuốc ngậm dưới lưỡi hoặc trong miệng (Sublingual/Buccal). Những thuốc này được bào chế đặc biệt để hấp thu nhanh qua niêm mạc miệng, giúp đạt hiệu quả gần như tức thì, đặc biệt trong các tình huống cấp cứu. Nếu nghiền hoặc bẻ rồi nuốt, thuốc sẽ bị phân hủy qua đường tiêu hóa, mất tác dụng nhanh, thậm chí vô hiệu hoàn toàn, như trường hợp viên nitroglycerin ngậm dưới lưỡi.

Thuốc bao phim hoặc bao đường cũng không nên bị bẻ, nghiền hay nhai. Lớp bao ngoài của thuốc có tác dụng che mùi vị khó chịu và giảm kích ứng niêm mạc tiêu hóa. Khi lớp này bị mất đi, thuốc có thể trở nên đắng, khó uống hoặc gây kích ứng dạ dày.

Các thuốc như kháng sinh cefuroxim, thuốc điều trị loãng xương alendronate hay berberin đều là ví dụ điển hình của nhóm không nên nghiền nát.

Với thuốc viên sủi, người bệnh tuyệt đối không được cho trực tiếp vào miệng hoặc bẻ nhỏ để uống khô. Đây là dạng thuốc được thiết kế để hòa tan hoàn toàn trong nước, giúp giải phóng khí CO₂ và hoạt chất. Nếu dùng sai cách, người uống có thể gặp cảm giác bỏng rát, khó thở hoặc sặc khí.

Trong bối cảnh nhiều người tự bổ sung vitamin, khoáng chất hoặc thuốc hạ sốt khi mắc bệnh truyền nhiễm như cúm, Covid-19, sốt xuất huyết, tay chân miệng hay cảm sốt siêu vi, việc sử dụng sai dạng thuốc có thể gây nguy hiểm. Các loại viên sủi phổ biến chứa paracetamol, vitamin C, canxi, kẽm hoặc khoáng chất tăng đề kháng đều cần lưu ý với viên sủi để tránh tổn thương niêm mạc, đặc biệt trong giai đoạn cơ thể đang yếu do bệnh truyền nhiễm.

Ngoài ra, một số thuốc có độc tính cao, thuốc độc tế bào hoặc thuốc chứa hormon cũng không được nghiền nát. Khi làm vậy, bụi thuốc có thể phát tán trong không khí, gây hại cho người chuẩn bị thuốc hoặc người xung quanh.

Một số hoạt chất như tamoxifen, methotrexate, dutasteride và hydroxyurea có thể gây khối u, ngộ độc hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến thai nhi nếu tiếp xúc qua da hoặc hít phải.

Để biết thuốc có thể bẻ hoặc nghiền hay không, người bệnh nên đọc kỹ hướng dẫn sử dụng hoặc nhãn thuốc. Cách an toàn nhất là hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng. Trong trường hợp khó nuốt thuốc, có thể trao đổi để đổi sang dạng phù hợp hơn như dung dịch, siro, gói bột, ống uống hoặc thuốc tiêm.

Dược sĩ Khánh Ly khuyến cáo người bệnh không nên tự ý bẻ, nhai hay nghiền nát thuốc khi chưa có hướng dẫn của nhân viên y tế. Việc tuân thủ đúng cách sử dụng là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả điều trị và an toàn cho sức khỏe.