Liệu pháp mới chữa ung thư giá hàng chục tỷ đồng

Bé gái 12 tuổi được chẩn đoán mắc bạch cầu cấp dòng lympho B, thuộc nhóm nguy cơ cao. Suốt nhiều tháng chống chọi bệnh tật, em trải qua hóa trị nặng nề, rồi tiếp tục ghép tủy nửa thuận hợp từ cha với hy vọng tìm được lối thoát. Thế nhưng, bệnh vẫn tái phát.

Trong lúc tưởng chừng không còn lựa chọn nào khác, em được trao cơ hội tiếp cận CAR T-cell, thành bệnh nhân đầu tiên tại Việt Nam áp dụng liệu pháp tiên tiến này.

Hơn một thập kỷ trước, CAR T-cell vẫn chỉ là liệu pháp thử nghiệm mang tính “ngách”, khó hình dung có thể triển khai rộng rãi. Nhưng qua hàng loạt nghiên cứu lâm sàng với bằng chứng ngày càng rõ rệt, phương pháp này đã khẳng định giá trị.

Giáo sư Steven Rosenberg, người tiên phong tại Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI), khẳng định: "CAR T giờ đã trở thành một phần của y học hiện đại".

Ca đầu tiên ở Việt Nam chữa ung thư máu bằng liệu pháp đắt đỏ

GS.TS Phù Chí Dũng, Giám đốc Bệnh viện Truyền máu - Huyết học TP.HCM, cho biết bệnh nhi là bé gái 12 tuổi, được chẩn đoán bạch cầu cấp dòng B nguy cơ cao. Sau hóa trị và ghép tủy nửa thuận hợp từ cha nhưng đều tái phát, em được chỉ định truyền CAR-T cell tại Đài Loan - nơi chi phí rẻ hơn so với nhiều quốc gia trong khu vực và nhận được hỗ trợ tối đa về ăn ở, đi lại.

Theo GS Dũng, chi phí điều trị của ca này có thể tính tới hàng chục tỷ đồng. Sau khi truyền CAR-T và trở về Việt Nam để điều trị duy trì, bé đã sống khỏe mạnh hơn một năm, minh chứng cho hiệu quả của phương pháp vốn được xem là “cứu cánh cuối cùng” cho những ca tái phát sau mọi liệu pháp chuẩn.

Đây là ca đầu tiên ở Việt Nam áp dụng liệu pháp CAR-T cell thành công. Bệnh viện Truyền máu - Huyết học TP.HCM đặt mục tiêu tự sản xuất CAR-T trong nước, nhờ đó giảm chi phí xuống còn dưới 500 triệu đồng/ca, tức rẻ hơn 20 lần so với ra nước ngoài.

Liệu pháp CAR T-cell mang đến nhiều hiệu quả trong điều trị ung thư. Ảnh: Shutterstock.

Theo Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI), liệu pháp CAR-T là một dạng miễn dịch trị liệu tiên tiến. Tế bào T của chính bệnh nhân được lấy ra, biến đổi gene để gắn thụ thể kháng nguyên khảm (CAR), từ đó nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư.

Năm 2017, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) lần đầu phê duyệt CAR T-cell cho trẻ em mắc bạch cầu lympho cấp (ALL). Từ đó, hàng loạt sản phẩm CAR T khác tiếp tục được cấp phép cho người lớn mắc các ung thư máu như u lympho không Hodgkin hay đa u tủy xương.

Viện Ung thư Quốc gia Mỹ nhấn mạnh khác biệt của CAR T nằm ở chỗ, nó sử dụng chính tế bào T - “sát thủ” tự nhiên của hệ miễn dịch - được lấy từ máu bệnh nhân và tái lập trình gene để biến thành “vũ khí sống” chống ung thư.

Quy trình điều trị bằng liệu pháp CAR T-cell. Ảnh: Viện Ung thư Quốc gia Mỹ.

Quy trình bắt đầu bằng việc tách tế bào T, sau đó đưa đến phòng thí nghiệm chỉnh sửa để gắn thụ thể CAR, cho phép chúng nhận diện và bám vào kháng nguyên trên tế bào ung thư.

Các tế bào này được nhân lên thành hàng trăm triệu bản sao, rồi truyền ngược lại cơ thể chỉ trong một lần truyền tĩnh mạch. Toàn bộ quy trình mất khoảng 3-5 tuần. Khi trở lại cơ thể, chúng tiếp tục nhân lên, săn lùng và tiêu diệt tế bào ác tính.

Dù không hiệu quả cho tất cả, CAR-T đã giúp nhiều ca ung thư máu tiến triển đạt lui bệnh hoàn toàn và duy trì lâu dài. Thực tế, hơn 80% trẻ mắc bạch cầu lympho cấp có thể được chữa khỏi bằng hóa trị, nhưng nếu tái phát sau hóa trị hay ghép tế bào gốc, trước đây gần như không còn phương án nào khả thi. CAR T đã thay đổi điều đó với tỷ lệ lui bệnh ước 70-90%.

Ở người lớn, CAR T cũng tạo nên bước ngoặt cho bệnh nhân u lympho hay đa u tủy giai đoạn muộn, vốn trước kia “vô phương cứu chữa”. Một thử nghiệm trên bệnh nhân u lympho nang ghi nhận gần 80% ca bệnh biến mất hoàn toàn, và nhiều trường hợp không tái phát sau ba năm.

Thách thức và tác dụng phụ

Mang đến hiệu quả điều trị vượt trội, song, Hiệp hội Nghiên cứu Ung thư Vương Quốc Anh chỉ ra CAR T tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ nguy hiểm. Hội chứng giải phóng cytokine (CRS) có thể gây sốt cao, tụt huyết áp; biến chứng thần kinh (ICANS) khiến người bệnh lú lẫn, rối loạn ngôn ngữ, buồn ngủ. Phần lớn trường hợp có thể kiểm soát bằng tocilizumab hoặc steroid, nhưng cần được theo dõi chặt chẽ.

Ngoài ra, CAR T còn làm suy yếu miễn dịch do tiêu diệt cả tế bào B bình thường, vốn quan trọng trong chống nhiễm trùng. Khi số lượng tế bào B giảm mạnh, bệnh nhân dễ mắc nhiễm trùng và thường phải truyền globulin miễn dịch để bù kháng thể.

Trong phòng thí nghiệm, nhân viên y tế đưa thêm một đoạn gene vào tế bào T, giúp thụ thể của chúng có thể nhận diện chính xác loại bệnh. Ảnh: UCDavis Health.

Một rào cản khác là chi phí. Theo Hiệp hội Ung thư Mỹ, CAR T là liệu pháp rất đắt đỏ, riêng chi phí tế bào đã lên tới 300.000-475.000 USD, tổng chi phí có thể vượt nửa triệu USD nếu tính thêm nằm viện, xét nghiệm, thuốc men. Dù bảo hiểm y tế và các quỹ hỗ trợ có chi trả một phần, gánh nặng vẫn rất lớn.

Niềm hy vọng vẫn mở cửa

Khác với ung thư máu, việc phát triển CAR T cho khối u đặc gặp nhiều rào cản. Khó xác định kháng nguyên đặc hiệu, môi trường vi mô ức chế miễn dịch quanh khối u, và sự dị biệt giữa các tế bào ung thư. Tuy vậy, những nghiên cứu mới ở u não, ung thư buồng trứng hay đại trực tràng đang cho thấy tín hiệu tích cực.

Các tế bào CAR T-cell phải thông qua nhiều khâu trước khi được truyền vào tĩnh mạch bệnh nhân. Ảnh: UCDavis Health.

Các nhà khoa học cũng thử nghiệm nhiều hướng đi mới: giảm tác dụng phụ, sử dụng tế bào hiến tặng sẵn có (off-the-shelf), hay đưa CAR T vào điều trị sớm hơn thay vì chỉ khi các phác đồ khác thất bại. Với trẻ em, kỳ vọng lớn nhất là có thể thay thế hàng năm trời hóa trị bằng một lần truyền CAR T, giúp các em thoát khỏi cảnh điều trị kéo dài.

“Điều tuyệt vời là chúng ta mới chỉ chạm đến phần nổi của tảng băng. Còn rất nhiều cách để tiếp tục cải tiến CAR T và biến nó thành vũ khí hiệu quả hơn trong điều trị ung thư, kể cả khối u đặc”, bác sĩ Crystal Mackall, Đại học Stanford, Mỹ, chia sẻ.