Mới đây, nghệ sĩ hài Tấn Beo khiến nhiều khán giả bất ngờ khi cho biết bản thân từng được chẩn đoán suy thận giai đoạn 5, có nguy cơ phải lọc máu và phẫu thuật làm cầu nối để chuẩn bị chạy thận định kỳ. Anh thẳng thắn nhìn nhận bệnh tật không đến một cách ngẫu nhiên, mà là “cái giá” của những năm tháng sinh hoạt thiếu điều độ.
Chia sẻ “đây là hậu quả của thói quen ăn mặn, đồ muối, trứng ung, mắm cá, uống bia khuya” của Tấn Beo chạm đến nỗi lo chung của nhiều người, bởi đó cũng chính là nếp ăn uống, sinh hoạt quen thuộc của không ít gia đình Việt, đặc biệt ở nam giới.
Những thói quen tưởng chừng vô hại, lặp lại ngày này qua ngày khác, có thể âm thầm bào mòn cơ thể. Và thận, cơ quan phải làm việc liên tục để lọc độc, thường là nơi “chịu trận” đầu tiên, trước khi người bệnh kịp nhận ra dấu hiệu bất thường.
 |
| Tấn Beo trong quá trình điều trị. Ảnh: BVCC. |
Thói quen ăn uống đẩy người khỏe thành người bệnh
Thực tế, người Việt đang tiêu thụ muối cao hơn nhiều so với mức khuyến cáo. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đề xuất người trưởng thành chỉ nên dùng tối đa 5 g muối/ngày để bảo vệ sức khỏe tim mạch và thận, nhưng mức tiêu thụ trung bình hiện lên tới 8,5 g/ngày. Các món ướp muối, mắm vốn chứa lượng muối rất lớn, khiến thận phải “gồng mình” lọc bớt natri dư thừa.
Theo Tổ chức Thận Quốc gia Mỹ, natri tích tụ kéo nước vào mạch máu, làm tăng thể tích tuần hoàn và đẩy huyết áp lên cao. Cao huyết áp kéo dài làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận khiến chức năng thận suy giảm theo thời gian. Đây là lý do chế độ ăn mặn được xem là một trong những yếu tố quan trọng dẫn đến bệnh thận mạn.
 |
| Thận đóng vai trò lọc bỏ các tạp chất cho cơ thể. Ảnh: Shutterstock. |
Không dừng lại ở đó, các món mắm, cá muối còn tiềm ẩn rủi ro cho dạ dày. Báo cáo về “Phương pháp bảo quản, chế biến thực phẩm và nguy cơ ung thư” do Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Thế giới (WCRF) và Viện Nghiên cứu Ung thư Mỹ (AICR) công bố năm 2024 ghi nhận các thực phẩm được bảo quản bằng cách ướp muối, chẳng hạn như cá muối hay mắm lên men, có thể làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày.
Lượng muối cao bào mòn lớp nhầy bảo vệ niêm mạc và thúc đẩy hình thành các hợp chất N-nitroso, được xem là tác nhân gây ung thư. Khi dùng thường xuyên, niêm mạc dạ dày dễ rơi vào tình trạng viêm kéo dài và theo thời gian có thể tiến triển thành ung thư.
Thói quen “lai rai” rượu bia thường xuyên cũng là một tác nhân khiến thận kiệt sức. Theo WHO, năm 2019 lượng cồn nguyên chất tiêu thụ bình quân mỗi người trên 15 tuổi tại Việt Nam khoảng 9,3 lít/năm, mức cao hàng đầu trong khu vực.
Cồn là chất phải được thận lọc và đào thải, uống càng nhiều thận càng phải làm việc quá tải, lâu ngày làm suy giảm khả năng lọc máu. Rượu bia còn gây lợi tiểu, khiến cơ thể nhanh mất nước và rối loạn điện giải, hai yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của thận. Mất nước lặp lại khiến dòng máu nuôi thận giảm, các tế bào thận dễ bị tổn thương.
 |
| Thói quen uống rượu bia tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe. Ảnh: Freepik. |
Một nghiên cứu tại Nhật Bản trên gần 27.000 người cũng cho thấy phụ nữ uống 3-4 ly rượu/bia mỗi ngày có nguy cơ tổn thương thận cao hơn rõ rệt: nguy cơ xuất hiện protein niệu, dấu hiệu thận bị “rò rỉ”, tăng khoảng 57%, và nguy cơ giảm chức năng lọc của thận tăng hơn 60% so với người uống ít hoặc không uống.
Trong khi đó, trứng ung lại được nhiều người truyền tai như một món “bổ”, thậm chí giúp “tăng cường sinh lực”. Tuy nhiên, theo PGS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội, trứng ung hay trứng thối thực chất là sản phẩm của quá trình phân hủy protein dưới tác động của vi sinh vật. Phôi trứng chuyển từ vàng sang xanh hoặc đen, sinh khí amoniac (NH3) và hydro sulfide (H2S), đây là những chất độc hại với cơ thể.
Căn bệnh hơn 10 triệu người Việt mắc
Theo thống kê của Bộ Y tế, Việt Nam hiện có hơn 10 triệu người mắc bệnh thận mạn, trong đó khoảng 26.000 trường hợp đã bước vào giai đoạn cuối, buộc phải lọc máu định kỳ hoặc ghép thận để duy trì sự sống.
Đáng chú ý, bệnh không còn là “bệnh của người lớn tuổi” như trước đây. Các báo cáo chuyên sâu từ nhiều cơ sở y tế giai đoạn 2020-2025 cho thấy tỷ lệ người trẻ 18-30 tuổi mắc bệnh thận chiếm tới 20-30% tổng số ca, con số được đánh giá là đáng báo động, bởi phần lớn chỉ phát hiện khi bệnh đã nặng.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), tăng huyết áp và tiểu đường là hai nguyên nhân hàng đầu dẫn đến suy thận mạn. Huyết áp cao kéo dài làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, khiến khả năng lọc chất thải và nước dư thừa suy giảm dần theo thời gian. Trong khi đó, đường huyết tăng dai dẳng ở người tiểu đường gây hỏng cầu thận, làm đạm “rò rỉ” ra nước tiểu, dấu hiệu sớm của bệnh thận do đái tháo đường, và có thể tiến triển thành suy thận nếu không kiểm soát tốt.
 |
| Nhiều người trẻ phải "trói" cuộc đời với máy lọc máu. Ảnh: Duy Hiệu. |
Ở người trẻ, sự gia tăng ca bệnh thận còn liên quan đến lối sống thiếu lành mạnh. Chế độ ăn uống và sinh hoạt không điều độ, lạm dụng thực phẩm chức năng theo trào lưu, kết hợp thói quen thức khuya, hút thuốc, uống rượu bia… làm tăng nguy cơ rối loạn chuyển hóa, huyết áp và đường huyết, từ đó thúc đẩy tổn thương thận sớm.
Bên cạnh nhóm nguyên nhân chuyển hóa, yếu tố bệnh lý miễn dịch cũng đáng lưu ý. PGS.TS Nguyễn Bách, Trưởng khoa Nội thận - Lọc máu, Bệnh viện Thống Nhất, cho biết tình trạng “trẻ hóa” suy thận không chỉ đến từ tăng huyết áp hay tiểu đường mà còn xuất phát từ bệnh thận IgA (thường gặp ở độ tuổi 17-40). Thống kê tại Bệnh viện Thống Nhất cho thấy, trong 1.000 ca sinh thiết thận, có khoảng 300 trường hợp là người trẻ; riêng bệnh thận IgA chiếm gần 70% số ca trong nhóm này.
Các chuyên gia khuyến nghị, để sàng lọc và loại trừ nguy cơ bệnh thận mạn, mỗi người nên thực hiện xét nghiệm đơn giản gồm tổng phân tích nước tiểu và kiểm tra chức năng thận định kỳ.
Bên cạnh đó, việc hình thành lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ thận. Người dân nên giảm muối trong bữa ăn, uống đủ nước, hạn chế đồ ăn nhanh, ngủ đúng giờ, duy trì vận động thường xuyên, không hút thuốc, hạn chế rượu bia và tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc hay thực phẩm chức năng khi chưa có tư vấn của bác sĩ.
Mục Sức khỏe giới thiệu cuốn sách Tầng giếng sâu – cuốn sách mang tới cho người đọc một cái nhìn đầy đủ và sâu sắc hơn về những ảnh hưởng của "nghịch cảnh thời thơ ấu" (ACE) với sức khỏe tinh thần của con người.
