'Xe cũ 0 km': Mặt trái của ngành công nghiệp ôtô Trung Quốc

Trong bối cảnh thị trường ôtô Trung Quốc dư thừa công suất và chìm trong cuộc chiến giá, xuất khẩu ra nước ngoài được xem là lối thoát. Tuy nhiên, việc xuất khẩu xe mới rất tốn kém và chịu nhiều quy định nghiêm ngặt: chỉ nhà sản xuất hoặc đơn vị được cấp phép mới có quyền xuất khẩu, đồng thời phải xây dựng hệ thống đại lý và hậu mãi ở nước ngoài.

Trước áp lực khốc liệt của cuộc chiến giá tại thị trường nội địa, các hãng xe Trung Quốc đã lựa chọn phương án "xuất khẩu" các sản phẩm mới dưới dạng "xe cũ 0 km" ra nhiều thị trường nước ngoài.

Năm 2021, một số doanh nghiệp phát hiện "kẽ hở": nếu đăng ký xe mới thành xe cũ, họ có thể xuất khẩu dễ dàng hơn. Từ đó, hình thức bán "xe cũ 0 km" ra đời - những chiếc xe mới hoàn toàn nhưng được gắn mác "đã qua sử dụng". Các số liệu thống kê cho thấy 80% xe cũ xuất khẩu của Trung Quốc thuộc dạng này, giúp lượng xe xuất khẩu tăng vọt lên gần 440.000 chiếc vào năm 2024, so với chỉ 15.000 xe vào năm 2021.

Lợi nhuận ngắn hạn, rủi ro dài hạn

Nhờ giảm thủ tục và chi phí, "xe cũ 0 km" được bán với giá rẻ hơn nhiều so với xe mới, mang lại lợi nhuận nhanh cho nhà xuất khẩu. Ban đầu, hiện tượng này bùng nổ tại Nga sau khi các hãng xe phương Tây rút lui năm 2022, rồi lan sang Đông Nam Á, Trung Đông và châu Phi - nơi xe điện giá rẻ có thể bán với giá gấp đôi, gấp ba giá tại Trung Quốc.

Chỉ trong vài năm ngắn, lượng xe xuất khẩu của Trung Quốc tăng vọt lên gần 440.000 chiếc vào năm 2024, so với chỉ 15.000 xe vào năm 2021. Hơn 80% số lượng xe được ghi nhận là "xe cũ".

Song cùng với lợi nhuận là hàng loạt hệ lụy: việc méo mó dữ liệu bán hàng, làm loạn giá thị trường, và gây tổn hại uy tín thương hiệu. "Xe cũ 0 km" thường không có bảo hành, khiến người mua nước ngoài phải tự chịu chi phí sửa chữa khi gặp sự cố, dẫn tới mất niềm tin với toàn bộ xe Trung Quốc. Một nhà quản lý ngành chia sẻ: "Người tiêu dùng nước ngoài khó phân biệt giữa các thương hiệu Trung Quốc - một thương hiệu bị mất uy tín có thể kéo cả ngành đi xuống".

Mâu thuẫn trong chính sách

Tháng 9/2025, Bộ Thương mại Trung Quốc thông báo rằng từ 1/1/2026, xe thuần điện sẽ bị quản lý xuất khẩu như xe xăng và hybrid, nhằm chấm dứt tình trạng bán phá giá không kèm hậu mãi. Tuy nhiên, quy định này không nêu rõ về xe "cũ", khiến nhiều chuyên gia lo ngại kẽ hở về mặt pháp lý vẫn tồn tại.

Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết, bắt đầu từ năm 2026, việc xuất khẩu ôtô điện (EV) sẽ phải có giấy phép, nhằm ngăn chặn tình trạng cạnh tranh không lành mạnh từ các thương nhân tự do.

Một số nhà xuất khẩu thừa nhận nhiều hãng xe nhắm mắt làm ngơ, thậm chí có bộ phận riêng để thúc đẩy xuất khẩu trá hình, vì đây là cách duy nhất để giải phóng hàng tồn. Theo ông Li Huai, CEO Haishangche Technology, gốc rễ vấn đề nằm ở sản xuất dư thừa và trợ cấp địa phương: "Nhiều doanh nghiệp buộc phải chọn giữa việc hạ giá bán trong nước hoặc đẩy xe ra nước ngoài dưới dạng xe cũ".

Cạnh tranh độc hại lan ra toàn cầu

Cạnh tranh khốc liệt trong nước đang tràn sang thị trường quốc tế. Tại một số quốc gia, hàng loạt thương nhân cùng bán một mẫu xe, khiến lợi nhuận gần như biến mất, chênh lệch giá giữa người bán chỉ vài trăm nhân dân tệ. Đối với các hãng đã đầu tư bài bản ở nước ngoài – xây showroom và trung tâm dịch vụ – sự xuất hiện của xe xuất khẩu "vùng xám" này khiến họ mất lợi thế và doanh thu giảm mạnh.

"Xe cũ 0 km" thường không có bảo hành, khiến người mua nước ngoài phải tự chịu chi phí sửa chữa khi gặp sự cố, dẫn tới mất niềm tin với toàn bộ xe Trung Quốc.

Lãnh đạo Great Wall Motor, ông Wei Jianjun, từng chỉ trích đây là "tình trạng hỗn loạn", trong khi Chery Automobile kêu gọi cấm hẳn hình thức này, cho rằng nó "gây hại cho tất cả các bên". Các hiệp hội trong ngành nhắc lại bài học thập niên 1990, khi xe máy Trung Quốc tràn ngập Đông Nam Á nhưng nhanh chóng mất thị phần vì chất lượng thấp và thiếu hậu mãi. Đến 2016, xe Nhật Bản chiếm 95% thị phần tại Việt Nam, còn xe Trung Quốc gần như biến mất.

"Chính phủ Trung Quốc không muốn ngành xe điện lặp lại thảm họa đó", một chuyên gia cảnh báo. Trường hợp Neta Auto tái cấu trúc và bỏ dở hoạt động tại Thái Lan, khiến khách hàng không thể bảo hành, là ví dụ rõ ràng về rủi ro uy tín.

Trung Quốc cũng có thể xây dựng nền tảng xuất khẩu số hóa, giúp giảm chi phí và tăng giám sát. Khi thị trường xe cũ thực sự trưởng thành, giới phân tích tin rằng hiện tượng "xe cũ 0 km" sẽ tự biến mất.

Nhiều chuyên gia cho rằng giải pháp lâu dài không phải là siết chặt hành chính, mà là cải thiện môi trường cạnh tranh trong nước và thu hẹp chênh lệch giá giữa thị trường nội địa và quốc tế. Các đề xuất bao gồm giảm dần trợ cấp xe điện, phát triển sàn giao dịch xe cũ minh bạch, và học hỏi mô hình đấu giá xe Nhật Bản - vốn vừa hiệu quả, vừa đảm bảo chất lượng.