|
|
Chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner) đã trở thành công cụ quen thuộc trong chẩn đoán và cấp cứu. Ảnh: Việt Linh. |
Dù chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner) đã trở thành công cụ quen thuộc trong chẩn đoán và cấp cứu, nhiều người vẫn e ngại vì những lời đồn về tia xạ hay tác dụng phụ. Giữa nỗi lo và lợi ích, câu hỏi đặt ra là: Khi nào nên chụp CT, và ai là người cần thực sự được chỉ định?
Khi nào bác sĩ chỉ định chụp CT?
Kỹ thuật viên Trần Viết Đạt, khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Sản Nhi Lào Cai, cho biết chụp CT là sự kết hợp giữa các chùm tia X-quang được ghi nhận từ nhiều góc khác nhau quanh cơ thể và hệ thống máy tính xử lý để tái tạo thành những "lát cắt" mỏng của mô mềm, mạch máu và xương. Nhờ cách tiếp cận đa góc, CT cho hình ảnh chi tiết hơn X-quang thông thường, dễ dàng phát hiện những bất thường nhỏ hoặc nằm sâu bên trong.
Trong thực hành lâm sàng, CT đặc biệt hữu ích khi cần đánh giá nhanh tổn thương do tai nạn giao thông hoặc chấn thương, bởi máy có thể quét nhanh toàn bộ vùng nghi ngờ và trả kết quả trong thời gian ngắn. Không chỉ dừng ở cấp cứu, CT còn được sử dụng để khảo sát gần như mọi cơ quan: não, phổi, tim, gan - mật - tụy, thận - tiết niệu, cột sống, khớp… giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh, lên kế hoạch phẫu thuật và cả lập phác đồ xạ trị chính xác.
Chụp CT có dải ứng dụng rất rộng. Ở nhóm bệnh lý cơ - xương - khớp, phương pháp này hỗ trợ phát hiện gãy xương, tổn thương khớp, nhiễm trùng hoặc áp-xe phần mềm. Với ung thư, CT là công cụ then chốt để phát hiện khối u, đánh giá kích thước, vị trí, mức độ xâm lấn, tìm hạch hoặc tổn thương di căn, đồng thời theo dõi đáp ứng điều trị qua từng chu kỳ.
Trong tim mạch - lồng ngực, CT giúp phát hiện bệnh mạch vành, tắc mạch phổi, khí phế thũng, tràn dịch - tràn khí; ở tiêu hóa - gan mật, CT hỗ trợ phát hiện u gan, sỏi, viêm tụy…
Khi có chấn thương, đặc biệt sau tai nạn, CT nhanh chóng nhận diện chảy máu nội sọ, vỡ tạng, tổn thương mạch máu hay cột sống. Ngoài ra, CT còn đóng vai trò "dẫn đường" cho các thủ thuật như sinh thiết, dẫn lưu, đặt ống… nhằm tăng độ chính xác và an toàn.
 |
| Nhờ cách tiếp cận đa góc, CT cho hình ảnh chi tiết hơn X-quang thông thường, dễ dàng phát hiện những bất thường nhỏ hoặc nằm sâu bên trong. Ảnh: Freepik. |
"Điểm mạnh của CT là tốc độ nhanh, độ phân giải cao và phạm vi khảo sát rộng, vì vậy thường được lựa chọn khi bác sĩ cần câu trả lời sớm để ra quyết định điều trị", KTV Viết Đạt cho hay.
Quy trình chụp CT như thế nào?
Theo kỹ thuật viên Lê Lương Sơn, khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, một ca chụp CT điển hình gồm ba giai đoạn: chuẩn bị, thực hiện và theo dõi sau chụp.
- Chuẩn bị trước khi chụp: Tùy vùng cơ thể cần khảo sát, người bệnh có thể được yêu cầu thay áo choàng bệnh viện và tháo bỏ toàn bộ vật dụng kim loại như dây lưng, trang sức, răng giả, kính mắt… vì kim loại có thể gây nhiễu ảnh. Một số khảo sát cần nhịn ăn uống vài giờ trước chụp theo hướng dẫn. Nhiều trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc cản quang để làm rõ cấu trúc mạch máu, ruột hoặc cơ quan tiêu hóa, tiết niệu.
- Trong lúc chụp: Bệnh nhân nằm trên bàn chụp, bàn sẽ trượt qua "vòng" máy. Trong quá trình quét, ống tia X và hệ thống đầu dò quay nhanh quanh cơ thể, thu dữ liệu theo từng lớp cắt mỏng. Kỹ thuật viên theo dõi từ phòng điều khiển, liên tục giao tiếp qua loa để hướng dẫn nín thở vài giây ở những thời điểm cần thiết.
- Sau khi chụp: Phần lớn trường hợp có thể sinh hoạt bình thường ngay. Nếu có dùng thuốc cản quang, người bệnh thường được khuyên uống nhiều nước trong vài giờ tiếp theo để giúp thải thuốc qua thận nhanh hơn.
Không phải ai cũng cần chụp CT toàn thân
PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, nhấn mạnh những người hoàn toàn khỏe mạnh, không có triệu chứng và kết quả xét nghiệm bình thường không cần chụp CT toàn thân. "Điều quan trọng là phải làm các xét nghiệm chức năng trước khi nghĩ đến chẩn đoán hình ảnh", ông nói.
Bên cạnh đó, nhiều người lầm tưởng rằng chụp CT toàn thân có thể chứng minh chắc chắn họ sẽ không mắc ung thư. Tuy nhiên, theo bác sĩ Hiếu, đây là quan niệm sai lầm. Hình ảnh CT chỉ cho thấy tình trạng cơ thể tại thời điểm chụp, hoàn toàn không có giá trị dự báo bệnh trong tương lai. Các máy CT hiện đại có thể phát hiện tổn thương nhỏ ở gan, phổi, tụy…, nhưng chỉ phù hợp với nhóm nguy cơ cao. Hiện nay, chỉ có một khuyến cáo được thừa nhận rộng rãi: chụp CT liều thấp để tầm soát sớm ung thư phổi.
So với hầu hết kỹ thuật X-quang khác, CT khiến người bệnh tiếp xúc với liều bức xạ cao hơn nhiều. Trong trường hợp cần chẩn đoán và điều trị, lợi ích từ hình ảnh thường vượt trội so với rủi ro. Tuy nhiên, việc sàng lọc toàn thân cho người không triệu chứng vẫn còn gây tranh cãi.
 |
| Bàn tay bệnh nhân sưng phù do thoát mạch thuốc cản quang. Ảnh: BSCC. |
Bác sĩ Trương Thị Thảo Hương, khoa Chẩn đoán hình ảnh Bệnh viện TWQĐ 108, cũng cho hay thuốc cản quang thường được sử dụng để tăng độ rõ nét của hình ảnh. Phần lớn bệnh nhân dung nạp tốt, chỉ có một số phản ứng nhẹ thoáng qua như nóng bừng, vị kim loại, buồn nôn hay chóng mặt. Dù hiếm gặp, người bệnh vẫn có thể xảy ra dị ứng nặng, thậm chí sốc phản vệ, vì vậy người có tiền sử dị ứng cần báo trước cho bác sĩ.
Một số bệnh nền như cường giáp, pheochromocytoma, nhược cơ hay suy thận làm tăng rủi ro khi dùng thuốc cản quang. Ngoài ra, biến chứng thoát mạch, tỷ lệ khoảng 0,13-0,68% các trường hợp sử dụng thuốc, có thể gây sưng đau tại chỗ tiêm, đa số nhẹ và tự hết, nhưng trong trường hợp nặng có thể dẫn đến hoại tử mô hoặc chèn ép khoang, cần xử trí y tế kịp thời.
"Khi được bác sĩ chỉ định, hãy yên tâm rằng lợi ích của chụp CT trong đa số trường hợp vượt trội so với rủi ro, miễn là bạn tuân thủ hướng dẫn và cung cấp đầy đủ tiền sử để cá nhân hóa an toàn cho chính mình", bác sĩ Thảo Hương nói.
Trong nhiều năm hành nghề y và từng giữ chức trưởng khoa dinh dưỡng của một bệnh viện lớn, tác giả Hạ Manh đã điều trị hơn 10.000 ca bệnh liên quan đến chế độ ăn uống không lành mạnh. Cuốn sách "Ăn chuẩn ít bệnh" (tập 1) được viết ra từ những kinh nghiệm chuyên môn của vị bác sĩ này, nó sẽ mang đến cho người bệnh những kiến thức hữu ích về dinh dưỡng, để xây dựng chế độ ăn hợp lý.
