Đọc sách cũng bị chỉ trích 'phông bạt'

Trên mạng xã hội, hàng loạt video dàn dựng cảnh đọc sách ở quán cà phê, sân bóng hay thang cuốn đang trở thành trò đùa vì quá phô trương.

Một số người thậm chí còn chia sẻ danh sách “những cuốn nên đọc để khoe” trên phương tiện công cộng, biến hành động đọc thành trào lưu gây cười, NBC News đưa tin.

Trước khi mở một cuốn sách trên xe buýt, Sebastian Castillo (37 tuổi), tiểu thuyết gia kiêm giảng viên văn học Anh, đôi khi có ý nghĩ thoáng qua: “Có nên nói với người ngồi cạnh rằng tôi bắt đầu đọc từ trang 1, nhưng thật ra tôi đã đọc nhiều cuốn khác trước rồi không?”

Anh biết đó là suy nghĩ vô lý, nhưng cảm giác ấy phản ánh một nỗi lo mới trong thời đại số, khi mọi hành động nơi công cộng đều có thể bị xem là “làm màu”.

“Nếu bạn ở trên xe buýt, trong công viên hay quán cà phê, thực ra chẳng ai để ý bạn làm gì. Nhưng con người thời nay lại có xu hướng tự quan sát chính mình nhiều hơn là bị người khác quan sát”, Castillo nói.

Khi sách trở thành công cụ làm màu

Nhiều người cũng có chung cảm giác đó với Castillo.

Trên mạng xã hội, các video thật hoặc dàn dựng cảnh đọc sách nơi công cộng ngày càng phổ biến, trở thành chủ đề cho những trò đùa về “performative reading” - ý chỉ những người muốn trông như đang đọc mà không thực sự đọc sách.

Một số người còn chế danh sách “sách để đọc cho đẹp” trên tàu xe. Ca sĩ Sombr từng mang câu chuyện này lên sân khấu để đùa vui trong một buổi biểu diễn.

Dù nhiều lời chế giễu chỉ mang tính đùa cợt, những độc giả lâu năm cho rằng việc “đọc để gây ấn tượng” là hiện tượng thật, ảnh hưởng đến cách con người tiếp cận việc đọc. Đây là biểu hiện mới của nỗi ám ảnh về tính chân thực trong kỷ nguyên mà mọi hành động đều có thể bị ghi lại và lan truyền, khi ai cũng có thể trở thành “nội dung” chỉ trong khoảnh khắc.

Những trào lưu đọc sách trên mạng tưởng chừng đang khuyến khích học hỏi nhưng lại biến việc đọc thành cuộc đua khoe thành tích, phản ánh nỗi ám ảnh của con người hiện đại khi sống trong thế giới luôn bị quan sát, nơi một khoảnh khắc nhỏ cũng có thể biến ai đó thành tâm điểm chú ý.

Không chỉ dừng ở sách, trào lưu “Performative Male” (Người đàn ông lý tưởng) cũng xuất hiện ở Mỹ trong năm nay. Trong các cuộc thi này, người tham gia hóa thân một cách châm biếm thành hình mẫu đàn ông hiểu biết, tinh tế, ý thức xã hội, thường mang túi tote, cốc matcha latte và cuốn sách nữ quyền nhàu cũ dưới tay.

Ý tưởng này đặc biệt gây tiếng vang trong cộng đồng yêu sách trực tuyến. Trên TikTok, Instagram, X hay Goodreads, nhiều người thường chia sẻ ảnh bìa sách bắt mắt, góc đọc sách được dàn dựng đẹp mắt, hoặc danh sách hàng chục cuốn đã hoàn thành trong tháng.

Việc đăng tải hình ảnh các cuốn sách lên MXH trở thành trend, như một cách để thể hiện gu thẩm mỹ và tri thức, đôi khi việc này còn đem lại niềm vui hơn đọc sách thật sự. Ảnh minh họa: Xiaohongshu.

Raol Muong (17 tuổi), nhà sáng tạo nội dung chuyên về văn hóa mạng, cho rằng sách đã trở thành phụ kiện thẩm mỹ trong không gian công cộng và trên mạng.

“Đặc biệt trên TikTok và Instagram Reels, thuật toán ưu tiên những gì bắt mắt như bìa đẹp hay tách cà phê trong quán sang trọng. Các nền tảng này tập trung vào yếu tố hình ảnh, không quan tâm người ta có thực sự đọc hay không. Vì thế, chúng đã biến sách thành đạo cụ thẩm mỹ trong những bài đăng”, Muong nói.

Muong cũng nhận xét rằng những người thường chỉ đọc các tác phẩm kinh điển, như tiểu thuyết của Jane Austen hay Joan Didion, chỉ mang theo sách bên người để thể hiện gu thẩm mỹ và giả danh tri thức chứ không thật sự hiểu biết.

Ngay cả những người đọc lâu năm cũng chịu ảnh hưởng từ áp lực phải thể hiện bản thân là người ham đọc.

Éva Jéga-Szabó (25 tuổi), một người mê sách từ nhỏ và thường đọc khoảng 50 cuốn mỗi năm, cho biết văn hóa mạng khiến cô thay đổi thói quen đọc. Trong nhiều cộng đồng, người ta đánh giá tốc độ đọc hay, thậm chí xem thường các sách nói, khiến cô cảm thấy bị so sánh.

“Tôi bắt đầu chọn những cuốn ngắn hơn chỉ để tăng số lượng, thay vì đọc theo sở thích. Chỉ khi buông bỏ áp lực ấy, tôi mới tìm lại niềm vui khi đọc, đáng buồn là nhiều người cũng rơi vào tình trạng như tôi”, Jéga-Szabó chia sẻ.

Tận hưởng thay vì để ý ánh nhìn

Nhiều ý kiến cũng cho rằng, việc thể hiện bản thân đọc nhiều sách không có gì phải xấu hổ, quan trọng là đã tiếp thu được những gì.

Selwa Khan (21 tuổi), sinh viên mới tốt nghiệp, thường chia sẻ những cuốn mình đọc lên mạng. Cô thừa nhận việc “thẩm mỹ hóa sở thích” là điều phổ biến, nhưng một chút trình diễn không làm mất đi niềm vui chân thật của việc đọc.

Cô phản đối quan điểm cho rằng ai đọc sách cũng đang cố thể hiện, cho rằng cách nghĩ ấy xuất phát từ sự thiếu tự tin và hẹp hòi. Bên cạnh đó, những lời giễu cợt việc đọc thường nhắm vào đàn ông, bởi đọc sách từ lâu bị xem là thú vui "thuộc về phái nữ". Một số người cho rằng đàn ông dị tính đọc sách là để gây ấn tượng với phụ nữ, thay vì vì bản thân.

Nhiều tranh cãi nổ ra xoay quanh việc liệu đàn ông có thực sự đọc sách hay chỉ để thu hút ánh nhìn của phụ nữ. Ảnh minh họa: Tima Miroshnichenko/Pixels.

Jafei Pollitt (27 tuổi), một độc giả trẻ đã lên tiếng phản đối định kiến này, khuyên nam giới đừng để những lời phán xét khiến họ ngại cầm sách.

“Dù họ cầm một cuốn sách nữ quyền chỉ để gây ấn tượng với ai đó, tôi cũng chẳng thấy gì sai. Miễn là họ thực sự đọc và tiếp nhận kiến thức, có khi họ sẽ thấu hiểu phụ nữ hơn”, cô nói.

Cô cũng cho rằng việc giả vờ đọc sách không hẳn là điều xấu, đây có thể là điểm bắt đầu cho niềm yêu thích việc đọc. Ban đầu, có thể "diễn" để tạo hình ảnh nhưng rồi bị cuốn vào nội dung lúc nào không hay, theo cô, quan trọng là đã dám bắt đầu đọc chứ không phải lý do.

Những câu chuyện trên phần nào phản chiếu thực tế đời sống số, nơi mọi hành động đều có thể bị soi chiếu và diễn giải theo nhiều cách. Giữa vô số ánh nhìn ấy, thử thách lớn nhất của con người hiện nay có lẽ là giữ được sự chân thật của chính mình.